ABBAS b. FİRNÂS

عباس بن فرناس

Ebü’l-Kasım Abbâs b. Firnâs b. Verdûs (ö. 274/887)

Endülüslü astronom, filozof ve şair.

Endülüs’ün Ronda bölgesindeki Tâkerunâ’nın köylerinden birinde doğdu. Hayatı hakkında, Berberî asıllı âzatlı bir köle olduğu dışında fazla bilgi yoktur. Çok defa şair Abbas b. Nâsih (ö. 240/854) ile karıştırılır. Kurtuba’da büyüdü ve orada tahsil gördü. Daha gençliğinde felsefe, kimya, astronomi ve edebiyat alanında adını duyurdu. Yaptığı ilmî ve edebî çalışmalar sayesinde Kurtuba’da I. Hakem’in sarayına girdi ve II. Abdurrahman ile I. Muhammed dönemlerinde de mevkiini korudu.

Meraklı ve araştırıcı bir karaktere sahip olan Abbas b. Firnâs, uzayı temsil eden bir gök küresi kurdu ve sonraları Avrupa’da astronominin gelişmesinde tesiri olan Sindhind tablolarının çizimlerini yaptı. Bir ara uçmayı denediyse de yaptığı uçuş takımında kuyruk kısmı bulunmadığı için inişi çok sert oldu ve ölümden zor kurtuldu. Abbas b. Firnâs, bu deneme dolayısıyla havacılığın öncülerinden sayılmaktadır. Kuvarstan kristal yapmayı ve kristal kesimini batı İslâm âlemine tanıttı ve ayrıca kimya ile ilgilendi. I. Muhammed’e takdim etmek üzere, daha önce benzeri görülmemiş menkane (mîkate) adı verilen bir de saat imal etti. Yaptığı birçok keşifle ve Doğu ilimlerini Batı’da yayma çabalarıyla çağdaşlarının dikkatini çeken Abbas b. Firnâs’a I. Hakem, “Hakîmü’l-Endelüs” unvanını vermiştir.

Abbas b. Firnâs, Halîl b. Ahmed’in Kitâbü’l-ǾArûz’unu en iyi anlayan ve açıklayan ilk Endülüslüdür. Mûsiki ile de ilgilenmiştir. Kendisini çekemeyenler tarafından sihirbazlık ve zındıklıkla suçlandığı da rivayet edilmektedir. İbn Hayyân’ın el-Muktebes adlı eserinde örneklerini verdiği bazı şiirlerinin dışında hiçbir eseri günümüze ulaşmamıştır.

BİBLİYOGRAFYA:

İbn Hayyân el-Kurtubî, el-Muktebes (nşr. Mahmud Ali Mekkî), Beyrut 1393/1973, s. 282-287; İbn Saîd el-Mağribî, el-Mugrib fî hule’l-Magrib (nşr. Şevki Dayf), Kahire 1978, I, 333; Makkarî, Nefhu’t-tîb (nşr. İhsan Abbas), Beyrut 1388/1968, III, 374-375; Sezgin, GAS, II, 674-675; VI, 158; Muhammed Abdullah İnân, Terâcimü İslâmiyye, Kahire 1390/1970, s. 266-271; J. Vernet, “ǾAbbas b. Firnas”, DSB, I, 5; E. Lévi-Provençal, “Abbas b. Firnas”, EI² (İng.), I, 11.

Kasım Kırbıyık