ABBÂS-I SERVÂNÎ
عباس سرواني
Bâbürlü Hükümdarı Celâleddin Ekber Şah zamanında (1556-1605) yaşamış Afgan asıllı tarihçi.
Babası Şeyh Ali, dedesi ise Şeyh Bayezid’dir. Delhi sultanlarından Behlûl-i Lûdî devrinde Servânî ailesine Benûr kasabasında 2000 bika’lık bir arazi tahsis edildi. Fakat bu arazi 1526’daki Panipat Meydan Savaşı’ndan sonra ellerinden alınınca aile malî sıkıntı içine düştü. Afgan asıllı Delhi Sultanı Şîr Şah, Bâbürlü Hükümdarı Hümâyûn’u 1545 yılında Kannûc’da mağlûp ettikten sonra malî alanda önemli yenilikler ve toprak reformları yaptı, Şeyh Bayezid’e de eski arazisini iade etti. Şîr Şah’ın oğlu ve halefi İslâm Şah da Servânî ailesinin eski hukukuna saygı gösterdi. Daha sonra Hümâyûn tekrar Kuzey Hindistan’a hâkim olunca, Abbas babasından kalan toprakları kaybetti ve Seyyid Hamîd’in himayesine girerek Bâbürlü Celâleddin Ekber Şah’ın maiyetinde yer aldı. Ölüm tarihi kesin olarak bilinmemektedir.
Abbâs-ı Servânî, Celâleddin Ekber Şah’ın emri üzerine 1582 yılında, daha çok Târîh-i Şîr Şâhî adıyla bilinen Tuhfe-i Ekber Şâhî’yi kaleme aldı. Eser Bâbürlüler’in en önemli rakibi Afganlı Şîr Şah’ın hayat hikâyesinden ibaret olup yanlış ve eksik bilgilerle doludur. Abbâs-ı Servânî Târîh-i Şîr Şâhî’yi yazarken Servânî ailesinin ileri gelen simalarından derlediği bilgilere dayanmıştır. Eserin yazmaları hakkında H. Ethé geniş bilgi vermektedir (Catalogue of the Persian Manuscripts in the Library of the India Office, nr. 219-220). Mazhar Ali Han tarafından 1805’te Urduca’ya tercüme edilmiş olan eseri Garcin de Tassy Urduca’dan Fransızca’ya çevirmiştir (Paris 1865). H. M. Elliot ve J. Dowson’un Hindistan tarihiyle ilgili yüz elli dört eserden iktibaslarla derledikleri kitapta, Tuhfe-i Ekber Şâhî’nin E. C. Bayley tarafından yapılmış kısmî İngilizce bir tercümesi de yer almaktadır (H. M. Elliot - J. Dowson, The History of India, IV, 301-433). Ayrıca İmâmüddin tarafından eserin ilmî bir neşri yapılmıştır (Dakka 1964).
BİBLİYOGRAFYA:
Abbas-ı Servânî, Tuhfe-i Ekber Şâhî (nşr. İmâmüddin), Dakka 1964; H. M. Elliot-J. Dowson, The History of India as told by its own Historians, London 1867-77, IV, 301-433; Y. Hikmet Bayur, Hindistan Tarihi, Ankara 1947, II, 588; Storey, Persian Literature, London 1970, I, 513-515; I. H. Siddiqui, History of Sher-Shah Sur, Aligarh 1971; a.mlf., “ǾAbbâs Sarwanı”, E2 Suppl. (İng.), I, 1-2; S. A. V. Rızvî, Religious and Intellectual History of the Muslims in Akbar’s Reign, New Delhi 1975, s. 234-238.
Enver Konukçu