ABD b. HUMEYD
عبد بن حميد
Ebû Muhammed Abd b. Humeyd b. Nasr el-Kissî (el-Keşşî) (ö. 249/863-64)
Mâverâünnehir’in tanınmış hadis hâfızı.
Mâverâünnehir’de bir Türk şehri olan Kis’te 170’ten (786-87) sonra doğdu ve aynı şehirde öldü. Gençliğinde o günün önemli ilim merkezlerine giderek Yezîd b. Hârûn, Yahyâ b. Âdem, Abdürrezzâk, Ebû Dâvûd et-Tayâlisî ve Ebû Bekir b. Ebû Şeybe gibi âlimlerden hadis tahsil etti. Kendisinden de Müslim, Tirmizî ve oğlu Muhammed başta olmak üzere Mâverâünnehir âlimlerinin birçoğu hadis rivayet etti. Sahîh-i Buhârî’deki bir senedde (“Menâkıb, 25) geçen Abdülhamîd (veya Abdülhumeyd) isminin Abd b. Humeyd olduğunu söyleyen Mizzî’yi (bk. Fethu’l-Bârî, XIV, 94) Dârimî’deki rivayet desteklemektedir.
Güvenilir bir muhaddis olan Abd b. Humeyd’in iki eseri vardır: 1. el-Müsnedü’l-kebîr. Müellif tarafından yapılmış bir muhtasarına ait bazı cüzler günümüze kadar ulaşmıştır (bk. GAS, I, 113). el-Müntehab min Müsnedi Abd b. Humeyd adıyla bilinen ve Süleymaniye (Ayasofya, nr. 894, 204 vr.), Millet (Feyzullah Efendi, nr. 548, 207 vr.), Nuruosmaniye (nr. 1231, 194 vr.) ve Köprülü (nr. 456, 176 vr.) kütüphanelerinde birer yazması bulunan eser üzerinde, Kemaleddin Özdemir, Hadis İlminde Abd b. Humeyd ve Müntehab Müsned’i adıyla Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nde bir doktora tezi hazırlamıştır. Ayrıca es-Sülâsiyyâtü’l-vâkıa fî Müntahabi’l-Müsned adlı seçme bir cüzün yazmaları da bulunmaktadır (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 882/2, vr. 10-21; Zâhiriyye Ktp., Hadis 248, 6 vr.). 2. et-Tefsîr. Günümüze ulaşmayan bu eserden İbn Hacer’in yaptığı iktibaslara el-İsâbe’de yer yer rastlanmaktadır (bk. GAS, I, 113).
BİBLİYOGRAFYA:
Dârimî, “Mukaddime”, 6; Buhârî, “Menâkıb”, 25; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâf, XII, 235-238; a.mlf., Tezkiretü’l-huffâż, Haydarâbâd 1375-77/1955-58, II, 534; a.mlf., el-İber (nşr. Ebû Hâcir Muhammed es-Saîd), Beyrut 1405/1985, I, 357; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, VI, 454-457; a.mlf., Fethu’l-Bârî (nşr. Tâhâ Abdurraûf Sa‘d v.dğr.), Kahire 1398/1978, XIV, 94; İbnü’l-İmâd, Şezerâtü’z-zeheb, Kahire 1350-51, II, 120; Sezgin, GAS, I, 113.
Talât Koçyiğit