ABDÜLAZÎZ el-BUHÂRÎ
عبد العزيز البخاري
Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed el-Buhârî (ö. 730/1330)
Hanefî fakihi.
Daha çok fıkıh usulüne dair yazdığı eserlerle tanınmıştır. Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. Amcası Fahreddin Muhammed el-Maymergı ve Hâfızuddin Muhammed el-Buhârî’den fıkıh okudu. Yetiştirdiği talebeler arasında Kıvâmüddin Muhammed el-Kâkî ve Cemâleddin Ömer el-Habbâzî gibi meşhur Hanefî âlimleri bulunmaktadır.
Eserleri. Keşfü’l-esrâr fî şerhi Usûli’l-Pezdevî. Fahrülislâm el-Pezdevî’nin (ö. 482/1089) Hanefî metoduna göre yazdığı fıkıh usulüne dair eserinin şerhidir. Keşfü’l-esrâr, Pezdevî’nin eseri üzerine yapılan şerhlerin en genişi ve en meşhurudur. Abdülazîz el-Buhârî bu eserini yazarken Gazzâlî’nin kelâmcıların metoduna göre kaleme aldığı el-Müstasfâ adlı eserinden de faydalanmıştır. Keşfü’l-esrâr, üslûbu açık ve güzel olduğundan daha sonraki âlimler için de önemli bir kaynak olmuştur. Nitekim Teftâzânî fıkıh usulüne dair et-Telvîh, adlı eserinde bu kitaptan çokça iktibaslarda bulunmuştur. Keşfü’l-esrâr, Kahire’de (1307) ve İstanbul’da (1307-1308) dört cilt halinde yayımlanmıştır.
Abdülazîz el-Buhârî’nin fıkıh usulüne dair diğer eseri, Hüsâmeddin el-Ahsîkesî’nin (ö. 644/1247) el-Müntehab adlı eserine et-Tahkik, (Gayetü’t-tahkik, veya Şerhu’l-Husâmî) adıyla yaptığı şerhtir.
Müellifin Keşfü’l-esrâr’dan sonra kaleme aldığı bu eser de neşredilmiştir (Leknev 1871, 1876). Abdülazîz el-Buhârî’nin “Kitâbü’n-nikâh”a kadar yazdığı el-Hidâye şerhi; el-Erba‘ûn fi’l-hadîŝ; ev, cami ve şehir çevreleriyle ilgili hükümleri ihtiva eden Kitâbü’l-Efniyye adlı eserleriyle, ferâize dair Risâle fî tahrîci mesâili zevi’l-erhâm fi’l-ferâǿiż (Selim Ağa Ktp., nr. 1276/4, 12 varak) adlı bir risâlesi de bulunmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
Abdülazîz el-Buhârî, Keşfü’l-esrâr, İstanbul 1308, I, 3-4; Kureşî, el-Cevâhirü’l-mudiyye (nşr. Abdülfettâh Muhammed el-Hulv), Kahire 1398-99/1978-79, II, 428; İbn Kutluboğa, Tâcü’t-terâcim, Bağdad 1962, s. 35; Keşfü’z-zunûn, I, 112; II, 1395, 1848-1849; Leknevî, el-Fevâidü’l-behiyye (nşr. Muhammed Bedreddin Ebû Firâs), Kahire 1324 → Beyrut, ts. (Dârü’l-Ma‘rife), s. 94-95; Hediyyetü’l-ârifîn, I, 581; Serkîs, Mu‘cem, I, 537-538; Brockelmann, GAL Suppl., I, 637, 654; II, 268; Seyyid Bey, Usûl-i Fıkıh, İstanbul 1333, s. 53-54, 193; Ziriklî, el-Alâm, Kahire 1373-78/1954-59, IV, 137; Kehhâle, Mu‘cemü’l-mü‘ellifîn, Dımaşk 1376-80/1957-61 → Beyrut, ts. (Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî), V, 242.
Fahrettin Atar