ABDÜLHALİM MAHMUD

عبد الحليم محمود

(ö. 1910-1978)

Ezher Şeyhi, mutasavvıf.

Mısır’ın Şarkıyye vilâyetinin Bilbîs kasabasına bağlı Ebûhamd köyünde doğdu. Ezher mezunu olan babası, Mu-hammed Abduh’un talebesidir. İlk tahsilini ve hafızlığını köyündeki mahalle mektebinde tamamladı. 1923 yılında Kahire’ye giderek Ezher’in orta kısmına girdi. 1928’de liseden, 1932’de Ezher Üniversitesi’nden mezun oldu. Hocalarından Mustafa Abdürrâzık’ın tesiriyle felsefe ve tasavvufa ilgi duydu. Talebelik yıllarında Müslüman Gençler Derneği’nde (Cem’iyyetü Şübbâni’l-Müslimîn) Ahmed Muhammed el-Gamrâvî’nin konferanslarına devam etti. Ezher’deki hocaları arasında en çok etkilendiklerinden biri de Muhammed Ferid Vecdî’dir.

1932’de Fransa’ya giderek felsefe tahsili yaptı. “Haris b. Esed el-Muhâsi-bî” konulu teziyle doktor unvanını aldı (1940). Fransa’dan dönünce Kahire’de oturmakta olan Rene Guenon (Abdülvâhid Yahya) ile tanıştı. Ezher Üniversitesi’nin Arap Dili ve Edebiyatı Fakültesi’nde psikoloji okuttu. 1951 yılında aynı üniversitenin İlahiyat (Usûlüddîn) Fakültesi’ne felsefe hocası, 1964’te de dekan oldu. Daha sonra Ezher bünyesindeki İslâm Araştırmaları Akademisi’ne (Mecma’u’l-Buhûsi’l-İslâmiyye) önce üye, sonra genel sekreter tayin edildi. 1970’te Ezher şeyhi yardımcılığı, bir ara Vakıflar ve Ezher bakanlığı yaptı. 1973 Martında Ezher şeyhliğine getirildi. Vefatına kadar (17 Ekim 1978) bu görevde kaldı.

Abdülhalim Mahmud, İlahiyat Fakültesi dekanı iken özellikle bu fakültede okuyan Mısırlı talebelere Kur’ân-ı Kerîm’i ezberleme mecburiyetini getirdi. İslâm Araştırmaları Akademisi’nde görev yaptığı sırada kuruma zengin bir kütüphane kazandırdı ve İslâmî ilimlerde ana kaynakların neşredilmesine öncülük etti. Vakıflar bakanı olduğu dönemde hafız yetiştirmek üzere yurt çapında binden fazla müessese açtı. Aynı dönemde Afrika’nın en eski camii olan Fustat Mescidi’ni onarttı ve Mısır’da bin beş yüz kadar yeni cami inşasını gerçekleştirdi. Ezher şeyhi iken Ezher’e bağlı bir radyo istasyonu kurdurarak devamlı Kur’ân-ı Kerîm yayını yapılmasını sağladı. İslâm aile hukukunun yürürlükten kaldırılması çalışmalarına karşı çıktı ve Batı medenî kanununun yürürlüğe girmesini önledi. Ezher’in itibarını arttırmak ve ‘Ezher şeyhinin protokoldeki yerini başbakan seviyesine çıkarmak üzere çalışmalarda bulundu; bu teklif onun ölümünden sonra kanunlaşarak yürürlüğe girdi. Altmış kadar eseri olan Abdülhalim Mahmud, Şâzeliyye tarikatına mensuptu. Bu yüzden eserlerinin büyük bir kısmı tasavvufla ilgilidir.

Başlıca Eserleri. al-Mohasibi, un mystique musulman religieux et moraliste (doktora tezi, Paris 1940). Bu eserin Arapçası Üstâzü’s-sâ ‘irin el-Hâris b. Esed el-Muhâsibî’dir (Kahire 1973). et-Tasavvuf ‘inde İbn Sînâ (Kahire 1965); et-Taśavvufü’l-İslâmî (Kahire 1968); el-Medresetü’ş-Şâziliyyetü’l-hadîse ve imâmuhâ Ebü’l-Hasen eş-Şâzilî (Kahire 1968); et-Tevhidü’l-hâlis evi’l-İslâm ve’l-’akl (Kahire 1974); Felsefetü İbn Tufeyl (Kahire 1965); et-Tefkîrü’l-felse-fi’l-İslâm (Kahire 1968); Evrubâ ve’l İslâm (Kahire 1972); er-Resûl (Kahire 1965, 1966); es-Sünne fî târihihâ ve fî mekânetiha (Kahire 1967); Delâ’ilü’n-nübüvve ve mu‘cizâtü’r-Resûl (Kahire 1973); Ebû Zer ve’ş-Şüyû‘iyye (Kahire 1975); el-İslâm ve’ş-Şüyû iyye (Kahire 1975). Fransızca’dan ahlâkî ve felsefî konularda bazı tercümeleri de bulunan Abdülhalim Mahmud, ayrıca din ve ibadet konularıyla ilgili yirmiye yakın eser ile, aralarında Süfyân es-Sevrî, Abdullah b. Mübarek, Zünnûn el-Mısrî, Bâyezîd-i Bistâmî, Bişr el-Hafî, Ebû Bekir eş-Şiblî ve İbrahim b. Edhem’in de bulunduğu birçok mutasavvıf ve âlimin biyografisini kaleme almış ve bu eserlerinin hepsi basılmıştır.

Abdülhalim Mahmud’un yalnız başına veya başkalarıyla birlikte neşirlerini yaptığı eserlerden bazıları da şunlardır: Muhâsibî’nin er-Riâye li-hukü-killâh’ı (Kahire 1958); Bîrûni’nin el-Fel-sefetü’l-Hindiyye’si) (Kahire 1958); Kelâbâzî’nin et-TaǾarruf li-mezhebi eh-li’t-taśavvufu (Kahire 1960); Serrâc’ın el-Lüma’ı (Kahire 1960); Harrâz’ın Ki-tâbuş-Şıdk’ı (Kahire 1973, 1985); Kuşeyrî’nin er-Risûletü”l-Kuşeyriyye’si (Kahire 1966); Gazzâli’nin el-Münkızu mine’d-dalâl’i (Kahire 1967); Kâdî Abdülcebbâr’ın el-Muğnî’si (Kahire 1966); Sühreverdî’nin ǾAvârifü’l-maǾârif’i (Kahire 1971); İbn Atâullah’ın Leŧâǿifü’l-minen’i (Kahire 1974, 1985); Zerrûk’un Şerĥu Ĥikemi İbn ǾAtâǿillâh’ı (Kahire 1969, 1985); İbn Abbâd’ın Ġayŝü’l-mevâhib fî şerĥi’l-Ĥikemi’l-ǾAŧâǿiyye’si (Kahire 1970).

BİBLİYOGRAFYA:

İbrahim el-Ba’sî, Şahśıyyât-İslâmiyye-muǾâśıra. Kahire 1390/1970, I, 185-220; Alî Abdülazîm, Meşîhatü’l-Ezher münzü inşâǿihâhatte’l-ân, Kahire 1979, II, 287-461; Abdülhalim Mahmud, Hâzihî hayâtı, Kahire 1985; Şüyûhul-Ezher (nşr. Vezâretü’l-İ’lâm), Kahire, ts.; el-Ezherü’ş-şerîf fî Ǿîdihi’l-elfî. Kahire 1403/1983, s. 262; Ali Abdülazîm, “ǾAbdülhalîm Mahmud kemâ Ǿareftüh”, Mecelletül’l-Ezher, LII/6, Kahire 1400/1980, s. 1117-1122; Muhammed Şelebî, “ǾAbdülhalîm Mahmûd”, a.e., LII1/7 (1401/1981), s. 1250-1260; H. Kâmil Yılmaz, "Şeyhu’l-Ezher Prof. Dr. Abdülhalîm Mahmud", İlim ve Sanat, XIII (Mayıs-Haziran 1987), s. 91-93.

Hasan Kâmil Yılmaz