ABDÜLKERÎM-i MÜNŞÎ

عبد الكريم منشي

Münşî Mevlevî Muhammed Abdülkerîm el-Alevî (ö. 1851)

Leknev veya Kanpûr’da yaşamış bir Hint-İran tarihçisi.

Hayatı hakkında bilgi yoktur. Tarih araştırmalarına olan merakı sebebiyle Süyûtî’nin Târîhu’l-hulefâf ve Târîhu Mısr adlı eserlerini Arapça’dan Farsça’ya çevirmiş, İbn Hallikân’ın Vefeyât’ının Farsça kısaltılmış bir tercümesini hazırlamıştır. Ayrıca İngilizce’den Farsça ve Urduca’ya astronomi ve coğrafya eserleri tercüme ettiği gibi, Bengal tarihiyle ilgili bir eserle bazı hikâye kitapları da çevirmiştir.

Eserleri. 1. Muhârebe-i Kâbil ve Kandehâr (Leknev 1264; Kanpûr 1267). General Pollock’un seferine kadar Afgan-İngiliz savaşlarını anlatmaktadır. Yazar, eserin ilk müsveddelerini hazırladıktan sonra Münşî Kasım Can’ın “şehnâme” tarzındaki Ekbernâme’sini incelemiş, ondan bazı pasajlar alarak eserine ilâvelerde bulunmuş ve düzeltmeler yapmıştır. 2. Târîh-i Pencâb Tuhfeten li’l-ahbâb (Leknev 1265). Müellif, Sih savaşlarını anlattığı bu eserinde kaynak olarak İngiliz memurlarının ifadelerini ve çağdaş Urdu dilinde basılmış gazeteleri kullanmıştır. Eser, Sih dönemi Pencap’ının gelirlerine ait bir raporu, Sih antlaşma metinlerini, Pencap’taki İngiliz umumi bildirilerinin metin veya özetlerini ve bazı nâdir dokümanları ihtiva eder. 3. Târîh-i Ahmed veya (Târîh-i Ahmedşâhî) (Leknev 1266). Şücâü’l-mülk Dürrânî’nin Ludhiana’yı terkedişine ve 1840’ta İngiliz hükümetinin yardımıyla tahtı tekrar ele geçirmesine dairdir. Yazar daha sonra Dürrânîler’in tam bir tarihini yazmaya karar vermiş, Zaman Şah’ın saltanatının ortalarına kadar (1797) olan kısmı için İmâmüddin’in yazdığı Hüseyinşâhî’yi (Târîh-i Hüseynî) esas almıştır. Eserin devamında Abdâlîler’in şeceresi verildikten sonra Ahmed Şah’ın ve onun haleflerinin dönemi ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır. Her üç eser Farsça yazılmış ve taş baskısı olarak neşredilmiştir.

Abdülkerîm-i Münşî’nin Târîh-i Ahmed ile Muhârebe-i Kâbil ve Kandehâr adlı eserleri, bir Afganistan tarihi olan Sirâcü’t-tevârîħ’in (Kâbil 1337) kaynakları arasındadır. Târîh-i Ahmed, Mîr Vâris Ali Seyfî tarafından Vâkıât-ı Dürrânî adıyla Urduca’ya da tercüme edilmiştir (Kanpûr 1292).

BİBLİYOGRAFYA:

Storey, Persian Literature, London 1970, II/1, s. 402-404, 673; O. Mann, “Quellenstudien zur Geschichte des Ahmed Sâh Durrânî”, ZDMG, LII (1898), s. 106 vd.; E. Berthels, “Muhammed Abd-ül-Kerîm”, İA, VIII, 490-491; Mohammad Shafi, “Abd al-Karim Munshi”, EI² (İng.), I, 72; N. H. Zaidi, “Abd al-Karim Alavi”, EIr., I, 121.

DİA