ABDULLAH b. EBÛ BEKİR b. MUHAMMED
عبد الله بن أبي بكر بن محمد
Ebû Muhammed Abdullah b. Ebî Bekr b. Muhammed b. Amr b. Hazm el-Medenî el-Ensârî (ö. 130/747-48)
Tâbiîn devri siyer, megazî ve hadis âlimi.
Hazrec kabilesinin Neccâr oğulları soyundan tanınmış bir aileye mensuptur. 60 (679-80) veya 65 (684-85) yılında Medine’de doğdu. Büyük dedesi Amr b. Hazm Hz. Peygamber’in hizmetinde bulunmuş, hem yönetici sıfatıyla, hem de İslâmiyet’i öğretmek üzere Necran’a gönderilmiştir. Dedesi Muhammed b. Amr, Emevîler’in Medine baskını sırasında Harre Savaşı’nda vefat etmiştir. Babası Ebû Bekir ise Medine’de kadılık ve valilik yapmış, ayrıca hadis toplamak üzere Ömer b. Abdülazîz tarafından görevlendirilmiştir. Abdullah’ın kardeşi Muhammed de bir süre Medine kadılığında bulunmuş, fakat kendisi resmî hiçbir görev kabul etmemiştir. Resmî görevi neden kabul etmediği bilinmemekle beraber, Horovitz’in de dediği gibi, bu durum onun araştırmalar yapıp eserler te’lif etmesine imkân sağlamıştır.
Abdullah b. Ebû Bekir, mensup olduğu İbn Hazm ailesinin Mescid-i Nebevî’deki ders halkasında babasından hadis, fıkıh, siyer ve megazî öğrendi; ayrıca Enes b. Mâlik, Abbâd b. Temîm, Urve b. Zübeyr gibi otoritelerden hadis okudu. Talebeleri ve kendisinden hadis rivayet edenler arasında Zührî, Mâlik b. Enes, İbn Cüreyc, Süfyân b. Uyeyne ve Hişâm b. Urve bulunmaktadır. Siyer ve megazî sahasında en meşhur talebesi ise İbn İshak’tır. 130 (747-48) yılında Medine’de vefat etti. 135’te (752-53) vefat ettiği de rivayet edilmektedir.
İbn İshak, Vâkıdî, İbn Hişâm, İbn Sa‘d, Belâzürî, Taberî, İbn Seyyidünnâs ve İbn Kesîr gibi müelliflerin eserlerinde Abdullah b. Ebû Bekir’den rivayet edilen haberleri göz önüne alan J. Horovitz, onun megazî ile uğraşan büyük bir âlim olduğunu ve hatta kardeşinin oğlu Abdülmelik b. Muhammed el-Kadî’ye ait Kitâbü’l-Megazî’nin belki de gerçek müellifinin Abdullah olabileceğini ileri sürmüştür. Nitekim Zehebî de Siyeru alâmi’n-nübelâǿsında Abdullah’ın bir megazî kitabı yazdığını ifade etmiştir. Abdullah b. Ebû Bekir yoluyla rivayet edilen haberler incelendiğinde, aslında onun yalnızca Hz. Peygamber’in gazveleriyle meşgul olmadığı, bunun yanında Câhiliye devrinin bazı önemli olayları, Peygamber’in hayatının ilk yılları, gençliği, Hz. Peygamber’e gelen kabile heyetleri, onun gönderdiği elçiler, memurlarına ve komşu hükümdarlara yazdığı mektuplar, Peygamber’in vefatından sonraki gelişmeler, bilhassa ridde* savaşları, Hz. Ömer devrinin bazı önemli olayları ve Hz. Osman’ın şehid edilmesi hakkında bilgiler naklettiği ve bunları kronolojik sıraya göre verdiği görülmektedir. Bu çalışmasıyla o, İslâm devletinin diplomatik vesikalarını daha sonraki devirlere aktarma konusunda değerli hizmetler vermiştir. Bütün bu rivayetler, onun, Hz. Peygamber’in savaşları esas olmak üzere, bir siyer kitabı yazma gayretini ortaya koymaktadır.
Abdullah sika* kabul edilmekle beraber, haberleri naklederken çoğunlukla rivayet zincirini zikretmez. Nakillerinin bir kısmının râvisi, babasının teyzesi Amre bint Abdurrahman’dır. Abdullah Hz. Peygamber’in bazı mektuplarını da rivayet etmiştir ki bunlar ailesinden kendisine intikal eden vesikalardır. Peygamber’in Himyerî meliklerine yazdığı mektup ile büyük dedesi Amr b. Hazm’a, Necran’a giderken verdiği mektup bunlar arasında zikredilebilir.
BİBLİYOGRAFYA:
Vâkıdî, Kitâbü’l-Megazî (nşr. M. Jones), London 1965-66 → Beyrut, ts. (Âlemü’l-Kütüb), bk. İndeks; İbn Hişâm, es-Sîre (nşr. Mustafa es-Sekka v.dğr.), Kahire 1375/1955, bk. İndeks; İbn Sa‘d, et-Tabakatü’l-kübrâ (nşr. Ziyad Muhammed Mansûr), Medine 1403/1983, s. 283; Halîfe b. Hayyât, et-Tabakat (nşr. Süheyl Zekkâr), Dımaşk 1966-67, II, 661; a.mlf., Târîħ (nşr. Süheyl Zekkâr), Dımaşk 1967-68, s. 626; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr (nşr. Abdurrahman b. Yahyâ el-Yemânî v.dğr.), Haydarâbâd 1360-80/1941-60, III, 54; Taberî, Târîħ (nşr. M. J. de Goeje), Leiden 1879-1901, bk. İndeks; İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist, Kahire 1348, s. 329-330; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâ, V, 314-315; J. Horovitz, el-Megazi’l-ûlâ ve müellifûhâ (trc. Hüseyin Nassâr), Kahire 1949, s. 37-47, 86, 90-91; Sezgin, GAS, I, 253-254, 256, 284, 286, 291; Mahmûd Yâsîn et-Tikrîfî, “Abdullah b. Ebî Bekir b. Muhammed b. Amr b. Hazm el-Ensârî”, Adâbü’r-râfidîn, Musul 1975, VI, 157-188.
Mustafa Fayda