ABDULLAH b. ZİBA‘RÂ
عبد الله بن الزبعرى
Ebû Sa‘d Abdullah b. ez-Ziba‘râ b. Kays b. Adî el-Kureşî es-Sehmî
Kureyş kabilesinin meşhur şairi, Mekke’nin fethinden sonra müslüman olan sahâbî.
Kureyş kabilesinin Sehm boyuna mensuptur. Babası Ziba‘râ, annesi Âtike bint Abdullah b. Amr’dır. Doğum ve ölüm tarihleri kaynaklarda zikredilmemektedir. Câhiliye devrinde Kureyş kabilesinin en büyük şairlerinden biriydi. Fil Vak‘ası üzerine söylediği şiir meşhurdur. Hz. Peygamber’e ve müslümanlara karşı büyük bir düşmanlık beslemiş, hatta taptıkları putlar hakkında Peygamber’le bizzat tartışmıştı. Uhud Savaşı’ndan önce, Kureyş ordusuna destek sağlamak üzere çeşitli kabilelere gönderilen dört kişilik davet heyetinde o da vardı. Bu savaşta Abdullah b. Seleme’yi şehid etti. Savaştan sonra Kureyş ölülerine mersiyeler söyledi. Hassân b. Sâbit taraından kenidsine verilen cevaplardan anlaşıldığına göre, Abdullah b. Ziba‘râ’nın müslüman olmadan önceki şiirlerinin çoğu İslâmiyet ve Hz. Peygamber aleyhinedir. Bu husus, râvilerin onun şiirleriyle ciddi bir şekilde ilgilenmemesine ve dolayısıyla bunların büyük bir kısmının kaybolmasına sebep olmuştur.
Mekke fethedilince, Abdullah öldürüleceğinedn korktuğu için, Hübeyre b. Ebû Vehb ile birlikte Necran’a kaçtı. Orada yaşayan Hâris b. Kâ‘b kabilesi mensuplarına Peygamber’in Mekke’yi fethettiğini, belki de Necran üzerine yürüyeceğini ve bundan dolayı büyük bir tehlikenin söz konusu olduğunu söyledi. Bunun üzerine Necranlılar kalelerini tamir edip kaleye kapandılar. Ancak bu sıralarda Hassân b. Sâbit’in, Hz. Peygamber’in affedici ve merhamet sahibi olduğunu ifade eden bir şiirini duyan Abdullah, Mekke’de bulunan Resûlullah’ın yanına gitti. Ashabı ile sohbet etmekte olan Hz. Peygamber onu görür görmez, “İşte İbnü’z-Ziba‘râ! Yüzünde İslâm’ın nuru parlıyor” deyince, Abdullah kelime-i şehâdet getirip müslüman oldu; kendisine hidayet ihsan eden Allah,’a hamdetti. Peygamber’e ve müslümanlara karşı yapmış olduu hareketlerden dolayı pişmanlık duyduğunu söyleyerek affedilmesini istedi. Hz. Peygamber de ona İslâmiyet’i nasip ettiği için Allah’a hamdettikten sonra, “Müslüman olmak, daha önce yapılan günahları ortadan kaldırır” diyerek onu bağışladığını bildirdi.
Abdullah b. Ziba‘râ İslâmiyet’i kabul ettikten sonra Hz. Peygamber’i öven ve daha önce yaptıklarından dolayı pişman olduğunu ifade eden şiirler yazdı. Ancak bunlardan pek azı günümüze ulaşmıştır. Bunların bir kısmının da ona ait olduğu şüphelidir. İbn Hişâm es-Sîre’sinde Abdullah’a atfedilen şiirlerin çoğunu, “Âlimler bu şiirin İbnü’z-Ziba‘râ’ya nisbetini redderler” kaydıyla nakletmektedir. İbnü’z-Ziba‘râ’ya nisbet edilen şiirlere daha ziyade tarih kitaplarında yer verilmiş ve bunlar adil ve edebiyat bakımından değil, daha çok tarihî ve sosyal olaylar yönünden önem verilmiştir. Bununla birlikte Abdullah, hem İslâm öncesinde hem de müslüman olduktan sonra şiir yazdığı için muhadramûn*dan sayılmıştır.
İtalyan müsteşriki P. Minganti, tarih ve edebiyat kitaplarında dağınık bir halde bulunan şiirlerini bir araya getirerek, şairin hayatı ve şiirleriyle ilgil ibir makale ile birlikte neşretmiştir (“Poeta Meccano, Abd al-Allah İbn ez-Ziba‘râ as-Sahmı”, Rivista Degli Studie Orientali, XXXVIII, Roma 1963, s. 323-359).
BİBLİYOGRAFYA:
Vâkıdî, Kitâbü’l-Megazî (nşr. M. Jones), London 1965-66, I, 201, 302; II, 847-848; İbn Hişâm, es-Sîre (nşr. Mustafa es-Sekka, v.dğr.), Kahire 1375/1955, I, 57, 359; II, 136-137, 141-143, 418-420; İbn Sa‘d, et-Tabakatü’l-kübrâ (nşr. İhsan Abbas), Beyrut 1388/1968, I, 76; II, 141; III, 468; Cümahî, Tabakatü fuhûli’ş-şu‘arâ’ (nşr. Mahmûd M. Şâkir), Kahire, 1394/1974, I, 233, 236, 244; Belâzürî, Ensâbü’l-eşrâf, I (nşr. Muhammed Hamîdullah), Kahire 1959, s. 58, 308, 362; a.mlf., Fütûhu’l-büldân (nşr. Selâhaddin el-Müneccid), Kahire 1956-60, s. 47; İbn Düreyd, el-İştikak (nşr. Abdüsselâm M. Hârûn), Kahire 1378/1958, s. 98, 122; Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, el-Eganî, XV, (nşr. Abdüsselâm M. Hârûn), Kahire, ts. (Dârü’l-Kütüb) → Beyrut, ts. (Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî), s. 179; Âmidî, el-Mü’telif ve’l-muhtelif (nşr. F. Krenkow), Kahire 1354 → Beyrut 1402/1982, s. 132-133; İbn Abdülber, el-İstî‘âb (el-İsâbe içinde), Kahire 1328, III, 901-904; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gabe, Kahire 1285-87, III, 159-60; İbn Hacer, el-İsâbe, Kahire 1328, IV, 87-88; Sezgin, GAS, II, 275-276; Ziriklî, el-A‘lâm (nşr. Züheyr Fethullah), Beyrut 1984, IV, 37; a.mlf., Histoire de la Litterature Arabe, Paris 1964, s. 309; Yahyâ el-Cübûrî, “‘Abdullah b. ez-Ziba‘râ, hayâtüh ve şi‘rüh”, Mecelletü Ma‘hedi’l-mahtûtâti’l-‘Arabiyye, XXIV, Kahire 1978, I, 43-64.
Mustafa Fayda