ABDÜLMELİK b. NÛH b. NASR

عبد الملك بن نوح بن نصر

el-Melikü’l-Müeyyed Abdülmelik b. Nûh b. Nasr (ö. 350/961)

Sâmânî hükümdarı (954-961).

333’te (944) doğdu. Babası Nûh b. Nasr’ın 954 yılında ölümü üzerine henüz on yaşında iken Buhara’da Sâmânî tahtına çıktı. Babası I. Nûh zamanında Sâmânîler büyük sıkıntı içindeydi. Abdülmelik tahta çıktığında idareye muhtemelen Türk kumandanları hâkimdi. Bu yüzden, muhteris emîrleri itaat altına almakta büyük zorluklarla karşılaştı. Özellikle Horasan Valisi Ebû Ali Çaganî, Yukarı Ceyhun bölgesinde büyük bir nüfuza sahip, Ebû Ali İbrâhim es-Sîmcûrî’de


Kûhistan’da geniş topraklara hâkim durumda idi. Ebû Ali Çaganî’yi uzaklaştırmak için Abdülmelik tarafından Horasan’a gönderilen Bekir b. Mâlik orayı ele geçirdi. Ebû Ali de askerlerinin Abdülmelik’in ordusuna katılmaları üzerine, 200 taraftarıyla Rey’de Büveyhîler’den Rüknüddevle’ye sığındı. Bekir b. Mâlik, Sâmânî emîrinin Türk muhafızları tarafından öldürülünce (957) yerine Ebü’l-Hasan Muhammed es-Sîmcûrî tayin edildi. Ancak halka kötü davrandığı için Abdülmelik onu azlederek Ebû Mansûr Muhammed b. Abdürrezzâk’ı Horasan valiliğine getirdi (960). Ebû Mansûr Horasan’ı iyi idare etti. Bu arada Alptekin’in emrindeki Türk askerleri Buhara’da yönetimi ele geçirerek Sâmânîler’i zor durumda bıraktılar. Bunun üzerine Abdülmelik kumandanlarından Begtekin’i idam ederek askerlerin devlet idaresindeki nüfuzunu kırmak istedi. Fakat içteki karışıklıklar onu Türk Emîri Alptekin’i Horasan valiliğine tayin etmeye mecbur bıraktı (961). Büveyhîler’le I. Nûh devrinde başlayan savaşlar Abdülmelik devrinde Sâmânîler’e fazla fayda sağlamayan bir antlaşmayla sona erdi (344/955-56).

el-Melikü’l-müeyyed, el-Melikü’l-muvaffak ve el-Emîrü’r-reşîd unvanlarını alan Abdülmelik 23 Kasım 961’de, Buhara meydanında çevgân oynarken attan düşüp öldü. Başka bir rivayete göre de düştükten sonra öldürüldü. Yerine kardeşi Mansûr b. Nûh geçti.

BİBLİYOGRAFYA:

İbnü’l-Esîr, el-Kâmil (nşr. C. J. Tornberg), Leiden 1851-76 → Beyrut 1399/1979, VIII, 507-508, 535; Ebü’l-Ferec [İbnü’l-İbrî], Târîhu muhtasari’d-düvel (nşr. A. Sâlihânî), Beyrut 1890 (ofset), s. 168; Hamdullah-i Müstevfî, Târîh-i Güzîde (nşr. E. G. Browne), Leiden 1910, s. 350, 384; İbn Haldûn, el-İber, Bulak 1284 → Beyrut 1399/1979, IV, 350; E. de Zambaur, Manuel de Généalogie et de Chronologie Pour l’Histoire de l’Islam, Hannover 1927, s. 202-203; Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, İstanbul 1927, s. 176-178; Muhammed Nâzım, The Life and Times of Sultan Mahmud of Ghazna, Cambridge 1931, s. 24, 181-182; Ziriklî, el-Alâm, Kahire 1373-78/1954-59, IV, 313; H. İbrâhim Hasan, İslâm Tarihi (trc. İsmail Yiğit v.dğr.), İstanbul 1985, III, 450-451; W. Barthold, Türkistan (haz. H. Dursun Yıldız), İstanbul 1981, s. 141; a.mlf., “Abdülmelik”, İA, I, 97-98; Erdoğan Merçil, “Sîmcûrîler”, Tarih Dergisi, sy. 32, İstanbul 1982, s. 115-116; Harold Bowen, “Rüknüddevle”, İA, IX, 799-800; V. F. Büchner, “Sâmânîler”, İA, X, 142; C. E. Bosworth, “Abd al-Malek b. Nuh b. Nasr”, EIr., I, 128.

Abdülkerim Özaydın