ABDURRAHMAN (V)
عبد الرحمن
Ebü’l-Mutarrif Abdurrahmân el-Müstazhir b. Hişâm b. Abdilcebbâr b. Abdirrahmân en-Nâsır (ö. 414/1024)
Endülüs Emevî halifesi (29 Kasım 1023-14 Ocak 1024).
Gaye adlı bir câriyeden doğdu (392/1002). Gençlik yılları sıkıntı içinde geçti. Bu sırada Endülüs Emevî Devleti zayıflamaya ve ülkenin çeşitli yerlerinde birtakım küçük hânedanlar (mülûkü’t-tavâif) kurulmaya başlamıştı. Bu hânedanlardan biri olan Hammûdîler, 1016’dan beri Kurtuba’ya hâkim idiler. Fakat halk onların yönetiminden memnun değildi. Bu yüzden Kasım b. Hammûd ve onu destekleyen Berberîler’e karşı ayaklanarak âdeta bir ölüm kalım savaşına girdiler; Hammûdîler’i ağır bir yenilgiye uğratıp Emevîler’i yeniden iş başına
getirmeye karar verdiler (1023). Vezirler, asiller, kumandanlar ve halk yeni halifeyi seçmek üzere Kurtuba Ulucamii’nde toplanmaya çağırıldı. Halifelik için üç aday vardı: Süleyman b. Murtazâ, Muhammed b. Abdurrahman ve Abdurrahman b. Hişâm. Hammûdîler tarafından sürgüne gönderilen Abdurrahman kısa bir süre önce gizlice Kurtuba’ya dönmüştü. Kurtubalılar’ın Berberîler’le mücadelesine şahit olmuş ve hilâfeti ele geçirmek için ümitlenmişti. Ancak bu mücadelede önemli rol oynayan vezirler, ayaklanmadan arzu ettikleri başarıyı elde edemedikleri için itham ettikleri bazı memurlarını hapse atıyorlardı. Hatta bir ara Abdurrahman’ı da tevkif etmeyi planladılar. Fakat daha sonra onu da aday listesine koymayı uygun buldular. Herkes Süleyman b. Murtazâ’nın halife seçileceğine kesin gözüyle bakıyordu. Halife seçiminin yapılacağı Ulucami’ye önce vezir Abdullah b. Muhâmis ile beraber Süleyman, ondan hemen sonra da etrafında askerler ve kalabalık bir halk kitlesiyle Abdurrahman geldi. Camiye girince taraftarları onu halife olarak alkışladılar. Vezirler şaşırdı, fakat sonunda Abdurrahman’ın halifeliğini tanımak zorunda kaldılar. Süleyman da istemeyerek onları takip etti ve Abdurrahman’ın yanına giderek elini öptü. Muhammed b. Abdurrahman da aynı şekilde biat etti ve Abdurrahman el-Müstazhir unvanıyla halife ilân edildi (13 Ramazan 414/29 Kasım 1023).
Abdurrahman, meşhur fakih İbn Hazm’ı vezir tayin ettikten sonra muhalefetinden çekindiği ileri gelen bazı Kurtubalılar’ı tevkif ederek mallarına el koydu. Fakat mahkûmlar, dışarıdaki yakınları ve sâhibü’ş-şurta’nın yardımıyla hapishaneden kaçmayı başardılar. Bunlar arasında Muhammed b. Abdurrahman da vardı. Muhalifler halkın ayak takımını kışkırtarak Abdurrahman aleyhinde büyük bir isyan başlattılar ve halifelikte henüz kırk yedinci gününü doldurmadan onu azlederek Muhammed b. Abdurrahman’ı el-Müstekfî unvanıyla halife ilân ettiler. Müstekfî, selefi ve onun taraftarları aleyhinde büyük bir kampanya başlattı. V. Abdurrahman saklandığı hamamın külhanında yakalandı ve Müstekfî’nin gözleri önünde parçalanarak hunharca öldürüldü (18 Ocak 1024). Geride evlât bırakmadan ölen V. Abdurrahman aynı zamanda iyi bir şair ve hatip idi.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Hazm, Cemhere (nşr. Abdüsselâm M. Hârûn), Kahire 1982, s. 101; Humeydî, Cezvetü’l-muktebis, Kahire 1966, s. 25-26; Dabbî, Bugyetü’l-mültemis, Kahire 1967, s. 31-32; İbnü’l-Esîr, İslâm Tarihi: el-Kâmil fi’t-târîh Tercümesi, IX (trc. Abdülkerim Özaydın), İstanbul 1987, s. 216-218; İbn Saîd el-Mağribî, el-Mugrib fî hule’l-Magrib (nşr. Şevki Dayf), Kahire 1964, I, 54; Nüveyrî, Nihâyetü’l-ereb, XXIII (nşr. Ahmed Kemâl Zekî - M. Mustafa Ziyâde), Kahire 1980, s. 435-436; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XVII, 347, 397; İbn Haldûn, el-İber, Bulak 1284 → Beyrut 1399/1979, IV, 152; Makkarî, Nefhu’t-tîb (nşr. İhsan Abbas), Beyrut 1388/1968, I, 301, 436, 437, 488-490; III, 549; IV, 208; Zambaur, Manuel de Généalogie et de Chronologie Pour l’Histoire de l’Islam, Hannover 1927, s. 4; R. Dozy, Spanish Islam (trc. F. Griffin Stokes) London 1972, s. 572-575, 581-583; Anwar G. Chejne, Muslim Spain, Its History and Culture, Minnesota 1974, s. 32, 47-48; C. E. Bosworth, İslâm Devletleri Tarihi (trc. Erdoğan Merçil - Mehmet İpşirli), İstanbul 1980, s. 13; S. M. İmâmüddin, Muslim Spain, Leiden 1981, s. 153; Ziriklî, el-Alâm (nşr. Züheyr Fethullah), Beyrut 1984, III, 341; David Wasserstein, The Rise and Fall of the Party Kings, Princeton 1985, s. 77; C. F. Seybold, “Abdurrahman”, İA, I, 47; E. Lévi-Provençal, “Abd al-Rahman V”, EI² (İng.), I, 84; A. Huici Mirando, “Hammudids”, EI² (İng.), III, 147.
Abdülkerim Özaydın