ÂCURRÎ
الآجرّي
Ebû Bekr Muhammed b. Hüseyn b. Abdillâh el-Âcurrî el-Bağdâdî (ö. 360/970)
Tanınmış muhaddis ve fıkıh âlimi.
Bağdat köylerinden Âcur’da doğdu. Tahsilini Bağdat’ta yaptı ve 330 (941) yılına kadar orada kaldıktan sonra Mekke’ye gidip yerleşti. 1 Muharrem 360 (4 Kasım 970) tarihinde seksen (bir rivayete göre doksan altı) yaşında iken Mekke’de vefat etti.
Hadis münekkitlerinin, hadisteki güvenilirliğini sadûk*, sika* gibi terimlerle ifade ettikleri hâfız* hadis imamı Âcurrî, Ebû Müslim el-Keccî, Ebû Şuayb el-Harrânî, İbn Ebû Dâvûd, Ebü’l-Kasım el-Begavî ve İbn Nâciye başta olmak üzere birçok hocadan ders aldı. En önemli talebeleri arasında Hilyetü’l-evliyâǾ müellifi Ebû Nuaym el-İsfahânî ve tanınmış Mâlikî muhaddis ve fakihi Ebû Muhammed el-Asîlî’yi zikretmek gerekir. Özellikle ilk kaynakların Şâfiî olduğunu kaydettikleri Âcurrî’nin fıkhî görüşleri bazı Hanbelî fıkıh kitaplarında geçmekte ve bundan dolayı Hanbelî tabakat âlimlerinin bir kısmı eserlerinde biyografisine yer vererek onu kendi mezhep âlimlerinin önde gelenlerinden saymaktadırlar. Gerçekte ise, meselâ Kitâbü’ş-Şerîa ve Ahlâku’l-ulemâǾ gibi eserleri incelendiğinde Âcurrî’nin mukallit değil, müctehid bir âlim olduğu ve mezhep taassubuna karşı çıktığı görülür.
Eserleri. Âcurrî’nin kırka yakın eserin- den en önemlileri şunlardır: 1. Ahlâku’l-ulemâ (Kahire 1931). 2. Ahbâru Ömer b. Abdilazîz. Dr. Abdullah Abdürrahim Useylan tarafından neşredilmiştir (Beyrut 1980). 3. Tahrîmü’n-nerd ve’ş-şatranc ve’l-melâhî. Ömer Garâme el-Amravî eseri notlarla neşretmiştir (Riyad 1400). 4. en-Nasîha. İbn Müflih el-Hanbelî, üç cilt halinde basılan Kitâbü’l-Fürû (1339/1921) adlı önemli eserinde, Âcurrî’nin bu kitabından nakiller ve alıntılar yaparak bazı fıkhî görüşlerine yer vermiştir. 5. Kitâbü’ş-Şerîa. Muhammed Hâmid el-Fakkı tarafından neşredilen (Kahire 1369; Beyrut 1403/1983) bu eserde İslâm inancının esasları Kur’an ve Sünnet’in ışığında ele alınarak sapık fırkaların görüşleri tenkit ve reddedilmiştir. 6. et-Tasdîk bi’n-nazar ilallahi Teâlâ fi’l-âhire. Eseri Semîr b. Emîn ez-Züheyrî neşretmiştir (Beyrut 1408/1988). 7. Ahlâku hameleti’l-Kurân. Muhammed Amr b. Abdüllatîf’in tahkikiyle Beyrut’ta (1406) ve ayrıca Abdülazîz b. Abdülfettâh el-Karî’nin tahkikiyle Medine’de (1408/1987) yayımlanmıştır. 8. Kitâbü’r-Rüye. Muhammed Gıyâs el-Cambâz tarafından neşredilmiştir (Riyad 1405). 9. Kitâbü’l-Gurebâ. Bedr el-Bedr tarafından Kuveyt’te neşredilmiştir.
Diğer başlıca eserleri de şunlardır: el-ErbaǾûn (ErbaǾûne hadîsen); es-Semânûn; Farzu talebi’l-ilm; Vusûlü’l-müştâkın ve nüzhetü’l-müstemiîn; Edebü’n-nüfûs; el-Fevâidü’l-müntehabe; et-Teheccüd; et-Teferrüd ve’l-uzle; Hüsnü’l-hulk; eş-Şübühât; Ahkâmü’n-nisâ; Muhtasarü’l-fıkh; Fazlü’l-ilm; Ahlâku ehli’l-bir ve’t-takvâ; et-Tevbe; er-Risâle ilâ ehli Bagdâd; Şerhu Hadîsi’l-erbaîn; Şerhu Kasîdeti’s-Sicistânî; Sıfatü kabri’n-Nebî; Evsâfü’s-seba; Cüzün fîhi hikâyâtü’ş-Şâfiî ve gayruh; Tagyîrü’lezmine; Firdevsü’l-ilm.
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist (nşr. Rızâ#Teceddüd), Tahran 1391/1971, s. 268; İbn Hayr, Fehrese (nşr. F. Codera#J. R. Tarrago), Sarakosta 1893 → Kahire 1382/1963, s. 72, 154-156, 285-286; Sem‘ânî, el-Ensâb (nşr. Abdurrahman b. Yahyâ el-Yemânî), Haydarâbâd 1961-66 → Beyrut 1400, 1980, I, 94; Yâkut, MuǾcemü’l-büldân, Beyrut, ts. (Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî), I, 5; İbn Hallikân, Vefeyât (nşr. İhsan Abbas), Beyrut 1968-72, IV, 292-293; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâ, XVI, 133-136; a.mlf., Tezkiretü’l-huffâz, Haydarâbâd 1375-77/1955-58, III, 936; Safedî, el-Vâfî, II, 373-374; Sübkî, Tabakatü’ş-ŞâfiǾiyye (nşr. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî v.dğr.), Kahire 1383-96/1964-76, III, 149; Fâsî, el-İkdü’s-semîn (nşr. Fuâd Seyyid), Kahire 1378-88/1958-69, II, 3-5; Uleymî, el-Menhecü’l-ahmed (nşr. M. Muhyiddin Abdülhamîd), Beyrut 1403/1983, II, 65-66; Hediyyetü’l-ârifîn, II, 46-47; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (nşr. Muhammed el-Muntasır), Dımaşk 1383/1964, s. 42, 43, 44, 53, 102, 104, 112, 166; Sezgin, GAS, I, 194-195; Müneccid, MuǾcem, V, 7-8.
Orhan Çeker