ÂDEM b. EBÛ İYÂS
آدم بن أبي إياس
Ebü’l-Hasen Âdem b. Ebî İyâs el-Horasânî (ö. 220/835)
Tefsir ve hadis âlimi.
132’de (749-50) Merv’de doğdu. Bağdat, Kûfe, Basra, Hicaz, Mısır ve Şam’daki âlim ve muhaddislerden ders okudu. Daha sonra Filistin bölgesindeki Askalân’a yerleşti; bu sebeple Askalânî nisbesiyle de anılır. Güvenilir bir râvi olmasının yanında sünnete son derece bağlılığıyla da tanınmaktadır. Hocaları arasında, yanından uzun zaman ayrılmadığı Şu‘be b. Haccâc ile İbn Ebû Zi’b ve Leys b. Sa‘d gibi devrin büyük muhaddisleri vardır. Buhârî, Ebû Dâvûd, İbn Mâce, Nesâî, Taberânî ve Dârimî gibi meşhur hadisçiler kendisinden hadis rivayet etmişlerdir. Ayrıca uzun yıllar hadis ve kıraat ilimlerini okutmakla meşgul olmuştur. Cemâziyelâhir 220’de (Haziran 835) Askalân’da vefat etmiştir. Buhârî, Sahîh’ine onun hadislerinden 281 tanesini almıştır.
Âdem b. Ebû İyâs’in bir tefsiri olduğu bilinmekte ise de eser henüz ele geçmemiştir. Tefsîru Mücâhid (Doha 1976) adıyla neşredilmiş olan eserdeki hemen bütün rivayetlerde onun isminin yer alması dikkat çekmekte ve bu tefsirin asıl sahibinin Âdem b. Ebû İyâs olabileceği ihtimali akla gelmektedir. Onun bir hadis cüzü Zâhiriyye Kütüphanesi’nde (nr. 20/10, vr. 176a-185a) bulunmaktadır. İbn Hacer el-Askalânî, Kitâbü Sevâbi’l-amâl adlı bir kitabından da söz etmektedir (bk. GAS, I, 102).
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Sa‘d, et-Tabakatü’l-kübrâ (nşr. İhsan Abbas), Beyrut 1388/1968, VII, 490; İbn Ebû Hâtim, el-Cerh ve’t-taǾdîl, Haydarâbâd 1371-73/1952-53 → Beyrut, ts. (Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye), I, 268; Hatîb, Târîhu Bagdâd, Kahire 1349/1931 → Beyrut, ts. (Dârü’l-Fikr), VII, 27-30; İbn Ebû Ya‘lâ, Tabakatü’l-Hanâbile (nşr. Muhammed Hâmid el-Fakkı), Kahire 1371/1952, I, 331; Sem‘ânî, el-Ensâb, VIII (nşr. Muhammed Avvâme), Dımaşk 1976 → Beyrut 1396/1976, s. 449-450; Zehebî, Tezkiretü’l-huffâż, Haydarâbâd 1375-77/1955-58, I, 409; a.mlf., ǾAǾlâmü’n-nübelâǿ, X, 335-338; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, I, 196; Keşfü’z-zunûn, I, 442; Sezgin, GAS, I, 102; İsmail Cerrahoğlu, “Tefsirde Mücâhid ve Ona İsnad Edilen Tefsir”, AÜİFD, XXIII (1978), s. 31-50.
DİA