AFRİKA BİRLİĞİ TEŞKİLÂTI

منظمة الوحدة الإفريقية

Güney Afrika Cumhuriyeti ile Namibia’nın dışında kalan bütün Afrika ülkelerinin üye bulundukları milletlerarası bir teşkilât.

Afrika Birliği Teşkilâtı (İng. Organization of African Unity; Fr. l’Organization de l’Unité africaine) Adisababa Konferansı (Mayıs 1963) sonunda bağımsız otuz Afrika ülkesi tarafından kurulmuştur. Amacı Afrikalılar arasında dayanışmayı ve birliği güçlendirmek, iş birliğini geliştirmek, ülkelerin bağımsızlıklarını, toprak bütünlüklerini ve hâkimiyetlerini savunmak, sömürgeciliğin her çeşidini yok etmek, ırkçılığa ve kıyıma karşı mücadele vermek, insanların refah seviyelerini yükseltmek ve Birleşmiş Milletler kuruluş yasasına uygun olarak milletlerarası iş birliğini geliştirmektir. II. Dünya Savaşı’ndan sonra sömürgeciliğin tasfiyesi ile milletlerarası politika sahnesine çıkan genç devletlerin karşı karşıya bulundukları benzer problemler ve ortak tarihî geçmiş, bu devletler arasında iş birliği ve dayanışmanın geliştirilmesini mecburi hale getirmiştir. Bu sebeple siyasî ve iktisadî politika alanında etkili olabilmek için çok sayıda mahallî teşkilât kurulmuştur. Afrika Birliği Teşkilâtı kurulmadan önce Afrikalılar arasında birliği ve dayanışmayı arttırmak amacıyla 1958’de Gana-Gine Birliği, 1960’ta Gana-Gine-Mali Birliği, 1961’de Afrika Devletleri ve Madagaskar Birliği, Kazablanka devletler grubu, yine 1961’de Monrovia devletler grubu gibi daha dar kapsamlı bazı teşkilâtlar kurulmuşsa da bunlar Afrika Birliği Teşkilâtı’nın oluşmasıyla fonksiyonlarını kaybettiği için dağılmışlardır.

Habeşistan İmparatoru Hâile Selâsiye’nin gayretleri ile 22-25 Mayıs 1963’te Adisababa’da bir araya gelen otuz iki bağımsız Afrika ülkesinin devlet veya hükümet başkanları Afrika Birliği Teşkilâtı için kuruluş kararı aldılar ve Togo ile Fas’ın dışındaki bütün ülke temsilcileri teşkilâtın kuruluş yasasını imzaladılar. Bu yasada üye devletlerin eşitliği, birbirlerinin iç işlerine karışmamaları ve toprak bütünlüklerine saygı duymaları teşkilâtın temel prensipleri olarak belirlenmiştir. Afrika kıtasında yer alan bütün bağımsız devletlerin teşkilâta üye olma hakları bulunmaktadır.

Teşkilâtın Başlıca Organları. 1. Devlet ve Hükümet Başkanları Kongresi. Üye ülkelerin devlet veya hükümet başkanlarından oluşan teşkilâtın en yüksek karar organıdır. Üye devletler arasındaki politikaları düzenlemek için yılda bir defa toplanır. Her üye eşit hakka sahip olup kararlar üçte iki çoğunlukla alınır. Teşkilâtın başkanı üyeler arasından bir yıl için seçilir. 2. Bakanlar Konseyi. Üye devletlerin dış işleri veya diğer bakanlarından oluşur. Normal zamanlarda yılda iki defa toplanır. Devlet ve Hükümet Başkanları Kongresi ile ilgili hazırlıkları yürütür. 3. Genel Sekreterlik. Teşkilâtın devamlı organı olup merkezi Adisababa’dadır. Üye ülkeler arasında imzalanan anlaşmaların ve teşkilât yasasının uygulanmasına yardımcı olur; bütçenin, özel ve yıllık raporların hazırlanmasını sağlar. Genel sekreter, Devlet ve Hükümet Başkanları Kongresi tarafından seçilir. 4. Hakemlik, Uzlaştırma ve Arabuluculuk Komisyonu. 1964 yılında üye ülkeler arasındaki meseleleri barışçı yollarla çözmek için Devlet ve Hükümet Başkanları Kongresi’nin seçtiği yirmi bir üyeden oluşturulmuştur. Bir başkanı ve iki başkan yardımcısı vardır. Bu organların dışında teşkilâtın ekonomik ve sosyal işler; eğitim, kültür, bilim ve sağlık; savunma ile çalışma olmak üzere dört özel komisyonu, ayrıca bağımsızlık hareketlerini desteklemek ve koordine etmek için bir komitesi (African Liberation Committee) bulunmaktadır.

Afrika Birliği Teşkilâtı, üye ülkeler arasındaki anlaşmazlıkların çözümü için yaptığı ara buluculuk çalışmalarının bir kısmında başarılı olmuştur. Genellikle devletler arasındaki çatışmaların sınırlandırılması konusunda başarı kazandı. Bilhassa Gine-Yukarı Volta, Gana-Fildişi Sahili ve Fas-Cezayir sınır anlaşmazlıklarının çözüme bağlanmasında, ayrıca Kenya-Somali ve Somali-Habeşistan sınır çatışmalarının durdurulmasında önemli rol oynadı. Bunlardan başka sömürgecilikle mücadele ve Güney Afrika, Rodezya, Portekiz yönetimleriyle ilişkiler üzerine ülke politikalarının koordine edilmesinde başarı sağladı. Fakat Nijerya’da 1968-1970 yılları arasında meydana gelen iç karışıklıkları durdurma ve Afrika’da siyasî birlik sağlama konularında başarılı olamadı. Arap-İsrail Savaşı, Angola ve Batı Sahra gibi konular üyeler arasında görüş ayrılıklarına ve ciddi gerilimlere sebep oldu. Güney Afrika Cumhuriyeti’ndeki beyaz azınlık yönetiminin uyguladığı ırkçı politikaya karşı ortak bir politika oluşturarak yönetimle mücadele edenlere destek sağladı. Bugün Birleşmiş Milletler’de kurduğu Afrika grubu ile milletlerarası politika alanında etkinliğini sürdürmektedir.

Afrika Birliği Teşkilâtı’nın kuruluşunda en aktif rolü Afrika’daki İslâm ülkeleri oynamışlardır. Teşkilâta üye olan Afrikalı İslâm ülkelerinin hepsi, aynı zamanda İslâm Konferansı Teşkilâtı’nın, ayrıca Kuzey Afrika’daki İslâm ülkeleri Arap Birliği’nin üyesidirler. Müslüman ülkeler, Afrika Birliği Teşkilâtı’nın İslâm Konferansı Teşkilâtı ve Arap Birliği ile olan münasebetlerinde de etkilidirler.


BİBLİYOGRAFYA:

Gilbert Abcarian#George S. Masannat, Contemporary Political Systems, New York 1970, s. 370-372; Edmond Jouve, “La montée du Tiers Monde Sur la Scène Internationale”, Mélanges Offerts Aä George Burdeau, Paris 1977, s. 1127-1154; A. Mahtar M’ Bow, “Voici l’Afrique”, Le Nouveau dossier Afrique, Marabout 1977, s. 14-15; Baskın Oran, Az Gelişmiş Ülke Milliyetçiliği/Kara Afrika Modeli, Ankara 1977, s. 220-221; E. A. Boateng, A Political Geography of Africa, Cambridge 1980, s. 248-271; The Cambridge Encyclopedia of Africa (ed. Roland Oliver), London 1984, s. 460-461; Samauhi Fawq el’Adah, A Dictionary of Diplomacy and International Affairs, Beirut 1986, s. 300-301; Africa South of the Sahara 1988, London 1987, s. 199-201; Hilmi S. Yousuf, “The OAU and the African Liberation Movement”, Pakistan Horizon, sy. XXXVIII/4, Karachi 1985, s. 55-67.

Davut Dursun