AHBÂRU KUDÂTI MISR
أخبار قضاة مصر
Ebû Ömer Muhammed b. Yûsuf el-Kindî’nin (ö. 350/961) Mısır kadılarına dair eseri.
Kitâbü’l-Kudât veya kısaca el-Kudât diye de anılan ve kronolojik sıraya göre düzenlenmiş olan eserde 23-246 (643-860) yılları arasında tayin edilen kadılar ele alınmış, Kays b. Ebü’l-Âs’tan Bekkâr b. Kuteybe’ye kadar kırk dört kadı hakkında bilgi verilmiştir. Kitapta kadıların tayin ve görevden ayrılış tarihleri, kimin tarafından tayin edildikleri, ne kadar maaş aldıkları gibi hususlar yanında genellikle bu kadılarla ilgili şahsî bilgiler de yer almaktadır. Ayrıca, yer yer uzun olmak üzere, verdikleri bazı önemli kararlar ve yaptıkları kazâî uygulamaların da zikredilmesi esere ayrı bir değer kazandırmaktadır. Kitap o dönemin toplum yapısı, bazı müesseselerin gelişmesi ve İslâm adliye tarihi konusunda son derece kıymetli bilgiler ihtiva etmektedir. Bu bilgilerin râvi zinciriyle (isnad) zikredilmiş olması da ayrı bir önem arzetmektedir.
İlk defa Richard J. H. Gottheil’in neşrettiği eser (The History of The Egyptian Qadis, Paris 1908), daha sonra Rhuvon Guest tarafından, British Museum’da (nr. 1212/2, Add. 23324) bulunan ve 624 (1227) yılında istinsah edilen nüshası esas alınarak Kindî’nin Kitâbü’l-Ümerâǿ (el-Vülât) adlı eseriyle birlikte yayımlanmıştır (The Governors and Judges of Egypt - Kitâbü’l-Vülât ve Kitâbü’l-Kudât, Leiden 1912). Bu eserle birlikte, yazma nüshasına ekli iki zeyil de basılmıştır. Bunlardan ilki Ebü’l-Hasan Ahmed b. Abdurrahman b. Bürd’e ait olup 246-366 (860-977) senelerini, müellifi belli olmayan ikinci zeyil ise 347-424 (959-1033) yıllarını içine almaktadır. Ancak bu iki zeyil, kronolojik kısa bilgiler dışında tarihî değeri olan herhangi bir bilgi ihtiva etmemektedir. Nitekim Kindî’ye ait olup kırk dört kadı hakkında bilgi veren asıl kısım 176 sayfa (300-476) iken yirmi dört kadıya yer verilen birinci zeyil on sekiz (477-494), dokuz kadıdan bahseden ikinci zeyil de yedi sayfadır (494-500). Nâşir esere yazdığı elli dört sayfalık bir giriş yanında, eserin sonuna İbn Hacer’in Refu’l-isr an kudâti Mısr adlı eserinden alınan ve 237-419 (851-1028) yılları arasında görev yapan kırk dört kadı hakkında ilâve bilgiler ihtiva eden bir bölüm daha eklemiştir. Bu neşrin daha sonra ofset baskısı da yapılmıştır (Bağdat 1964). R. Guest neşrinde, eserin 302-306 sayfaları arasında bazı takdim-tehirler meydana gelmiş ve burada biyografileri verilen üç kadıyla ilgili bilgiler birbirine karışmıştır (bk. C. C. Torrey, s. 550 vd.).
İbn Hallikân, İbn Zûlâk’ın biyografisini verirken (bk. Vefeyât, II, 91-92), dolayısıyla Kindî’den de söz ederek onun eserini 246 (860) yılına kadar getirdiğini söyler. Bu bilgi, R. Guest tarafından yapılan neşrin tam olduğu hususunda önemli bir işaret sayılmakla birlikte, Kindî’nin eserini kendi zamanına kadar tamamlamış olması da muhtemeldir. Diğer taraftan kaynaklar İbn Zûlâk’ın Bekkâr b. Kuteybe’den başlayıp Muhammed b. Nu‘mân’a kadar getirdiği (246-386/860-996) bir zeylinden bahsediyorlarsa da bu eser günümüze kadar ulaşmamıştır.
Kindî’nin eserinin büyük bir kısmı İbn Hacer’in Refu’l-isr adlı kitabında aynen yer almış olup bunun Yûsuf b. Şâhin tarafından en-Nücûmü’z-zâhire bi-telhîsi ahbâri kudâtı Mısr ve’l-Kahire (bk. Brockelmann, GAL, II, 83) adıyla yapılan muhtasarı da bir bakıma Kindî’nin eserinin gözden geçirilmiş ve önemsiz derecede kısaltılmış bir nüshası mahiyetindedir (bk. R. Guest, Kitâbü’l-Vülât ve Kitâbü’l-Kudât, Giriş, s. 12).
BİBLİYOGRAFYA:
R. Guest, Kitâbü’l-Vülât ve Kitâbü’l-Kudât [Ebû Ömer el-Kindî], Leiden 1912, Giriş, s. 12 vd.; İbn Hallikân, Vefeyât (nşr. İhsan Abbas), Beyrut 1968-72, II, 91-92; Brockelmann, GAL, II, 83; Suppl., I, 229-230; a.mlf., “Kindî”, İA, VI, 812-813; Sezgin, GAS, I, 358; Charles C. Torrey, A Misplaced leaf in al-Kindı’s “History of the Qadıs of Egypt”, Islamica, II/4, Leipzig 1926, s. 550-555; F. Rosenthal, “al-Kindı Abu Umar Muhammad”, EI² (İng.), V, 121-122.
Ahmet Özel