AHLÂK-ı MANSÛRÎ
أخلاق منصوري
Sadreddin eş-Şîrâzî’nin oğlu Gıyâseddin Mansûr’un (ö. 948/1541-42) ahlâka dair Farsça risâlesi.
Zamanının en büyük âlimlerinden olup, Arapça ve Farsça birçok kitap yazmış bulunan Gıyâseddin Mansûr’un bu eseri, onun “Câm-ı Cihannümâ” adını verdiği, ancak yazmaya muvaffak olamadığı büyük bir felsefe ansiklopedisinin üçüncü faslının ilk risâlesidir. Bu hususu yazar Ahlâk-ı Mansûrî’nin mukaddimesinde açıkça belirtmektedir.
Eser “mecelle” adı altında iki ana bölüme ayrılmaktadır. İnsanın mahiyeti ve iki cihan saadetini elde etme konularına tahsis edilen birinci ana bölüm, müellifin “tecelliye” adını verdiği dört alt bölümden oluşur. Birinci alt bölümde “mücerred nefs”in mahiyeti ve “rûh-i a‘zam”, ikincisinde insanın anatomisi, üçüncüsünde insanın “halîfe-i rahmân” oluşu ve dördüncüsünde de mutluluğa ulaşmanın yolları anlatılmaktadır. Bu ana bölümde tasavvufî görüşlere de yer verilmiş ve bu görüşler Mevlânâ’dan alınan bazı beyitlerle izah edilmeye çalışılmıştır.
Ahlâk güzelliğine, insanın yaratan ve yaratılanlarla münasebetine tahsis edilen ikinci ana bölüm de üç alt bölüme ayrılmıştır. Birinci alt bölümde bilginlerin ahlâk hakkındaki düşüncelerine temas edilmekte, ikincisinde hükümdarların faziletleri ve yönetimleri sırasında uymaları gereken kurallar ve üçüncüsünde de ruh sağlığının korunması konuları işlenmektedir. Ayrıca eserin sonunda ilâhî aşktan bahseden kısa bir hâtime yer almaktadır.
Henüz basılmamış olan Ahlâk-ı Mansûrî’nin Türkiye’de (Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 3521/9, vr. 216-255), İran’da ve Avrupa kütüphanelerinde birçok yazma nüshası vardır.
BİBLİYOGRAFYA:
Flügel, Handschriften, III, 292-293; Rieu, Supplement to the Catalogue, London 1895, s. 108; Âga Büzürg-i Tahrânî, ez-ZerîǾa ilâ tesânîf-i’ş-ŞîǾa, Necef 1936, I, 378-379; Münzevî, Fihrist, II/2, s. 1534.
Orhan Bilgin