AHMED İZZET el-A‘ZAMÎ
أحمد عزت الأعظمي
(ö. 1880-1936)
Arap milliyetçisi, hukukçu ve yazar.
Bağdat’ta doğdu. İlk ve orta öğrenimini orada yaptı. Yüksek öğrenimini İstanbul’da tamamladı. Mekteb-i Hukuk’taki öğrenciliği sırasında, 1909’da
kurulup 1915’te kapatılan el-Münteda’l-edebî adlı cemiyetin faal üyeleri arasında yer aldı. Osmanlı Devleti’nin çeşitli eyaletlerinden yüksek öğrenim için İstanbul’a gelen Arap öğrencilere eğitim ve kültür hizmetleri sunmak gayesiyle Beyrutlu Abdülkerîm el-Halîl’in başkanlığında kurulan bu cemiyet, daha çok siyasî faaliyetlerde bulunuyordu. Ahmed İzzet burada fiilen çalıştı ve cemiyetin yayımladığı el-Münteda’l-edebî adlı derginin müdürlük ve yazarlığını yaptı. Ayrıca, Mısır’da basılıp gizlice İstanbul’a gönderilen ve Arap gençlerini Türkler’e karşı tahrik eden beyannameleri de kendi çıkardığı Lisânü’l-ǾArab dergisi ile birlikte gizlice dağıttı. Arap milliyetçiliğini teşvik eden konferanslar düzenledi ve Reşîd Rızâ gibi bazı kimselerin bu konferanslarda konuşmalarını sağladı. Hama mebusu olarak Meclis-i Meb‘ûsan’da bulunan ve Arap bağımsızlık hareketinin önde gelen liderlerinden olan Abdülhamîd ez-Zehrâvî’nin yardım ve teşvikleriyle hareket eden Ahmed İzzet, 1914’te I. Dünya Savaşı çıkınca tevkif edildi. Daha sonra Bağdat’a yerleşti, orada da el-Marazé adlı bir dergi yayımladı. İki defa Irak Millet Meclisi’ne seçildi. Bağdat’ta öldü.
Osmanlı Devleti’ne karşı başlatılan Arap milliyetçilik hareketlerini, bu amaçla kurulan cemiyetleri ve bunların faaliyetlerini el-Kazıyyetü’l-Arabiyye esbâbühâ ve tetavvuruhâ ve netâicühâ (Bağdat 1932, I-VI) adlı eserinde geniş ve ayrıntılı olarak anlatan Ahmed İzzet’in Faslü’l-kazâ fi’l-fark beyne’d dâd ve’z-zâf adlı basılmış bir eseri daha vardır.
BİBLİYOGRAFYA:
Âliye Dîvân-ı Harb-i Örfîsinde Tedkık Olunan Mesele-i Siyâsiyye Hakkında Îzâhât, İstanbul 1332, s. 5-16; Ziriklî, el-Alâm, I, 163; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, I, 312; Tarık Zafer Tunaya, Türkiye’de Siyasal Partiler, İstanbul 1984, I, 608; Taj el-Sir Ahmet Harran, “The Young Turks and the Arabs the Role of Arab Societies in the Turkish-Arab Relations in the Period 1908-1914”, Türk Arap İlişkileri: Geçmişte, Bugün ve Gelecekte: I. Uluslararası Konferansı Bildirileri, 18-22 Haziran 1979 Ankara, Ankara, ts., s. 182, 184, 188-197.
Mustafa Fayda