AHMED ŞEMSEDDİN, Yiğitbaşı
(ö. 910/1504)
Halvetiyye tarikatında “orta kol” olarak bilinen Ahmediyye şubesinin kurucusu.
839’da (1435-36) Akhisar’ın Göl Marmarası veya Marmaracık köyünde doğdu. İlk öğrenimini muhtemelen bir Halvetî şeyhi olan babası Îsâ Halîfe’den gördü. Zâhirî ilimleri tahsil ettikten sonra, Uşak’ın Kabaklı köyünde irşad faaliyetinde bulunan Halvetî şeyhi Alâeddin Uşşâkı’den feyiz aldı; sülûk*ünü tamamlayarak Manisa’ya gitti ve orada müridlerini irşad etmeye başladı. Bir ara İstanbul’a da giderek tarikatlar arasındaki ihtilâfları bir sonuca bağladı (bu ihtilâfların neler olduğu konusunda kaynaklarda
bilgi yoktur); bu sebeple kendisine Yiğitbaşı (Fete’l-fityân, Ebü’l-fityân) lakabı verildi. Şeyhi Alâeddin Uşşâkı’nin vefatından sonra onun yerine geçti. Manisa’nın merkezinde çeşitli camilerde sürdürdüğü irşad görevine daha sonra defnedildiği Seyyid Hoca mahallesindeki türbesinin yanında bulunan tekkesinde devam etti. Zamanla yıkılan ve kaybolmak üzere olan bu tekkenin yerine bugün onun adına kurulan Yiğitbaşı Vakfı tarafından bir mescid inşa ettirilmiştir.
Yiğitbaşı Ahmed Şemseddin’in kurucusu olduğu Ahmediyye tarikatı Ramazâniyye, Sinâniyye, Uşşâkıyye ve Mısriyye adıyla dört kola ayrılmıştır (bk. AHMEDİYYE).
Eserleri. 1. CâmiǾu’l-esrâr. Sıfâtullah, mürşid-i kâmil, mahabbetullah, âlem, tecellî ve rü’yetullah, nefis gibi konuların işlendiği manzum bir eserdir (Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 233/1, Hüsrev Paşa, nr. 182/2; İÜ Ktp., TY, nr. 317, 2311). 2. Risâle-i Tevhîd. Allah’ın peygamber ve kitap göndermekteki maksadının ne olduğu hususunu açıklamakla başlayan eser itikad, şeriat, mâye, telkin, zikir, tevhid, hakaik-ı insân, ervah ve enfüs, vâkıat, rü’yet-i enbiyâ, tecelliyat ve ilm-i hikmet konularını ihtiva eden mensur bir eserdir (Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 438; Lâleli, nr. 1371). 3. Keşfü’l-esrâr. Müellif CâmiǾu’l-esrâr ve Risâle-i Tevhîd adlı eserlerinde genişçe ele aldığı konuları burada müridlerin anlama ve öğrenmelerini kolaylaştırmak gayesiyle mensur olarak ve kısaca yeniden kaleme almıştır (Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 2331/2, 2555/2; Nuruosmaniye Ktp., 1793/2; İÜ Ktp., TY, nr. 317). 4. Ravzatü’l-vâsılîn. Allah’ın birliği ve mahlûkatı yaratması ile ilgili bölümün ardından tevhid hakkında çeşitli sorular sorulmuş ve cevaplar verilmiştir. “Fî beyâni ta‘birâti’l-vâkıât” adını taşıyan bölümde ise rüya tabiri ile ilgili meseleler üzerinde durulmuştur. Hâtırat ve ilhâmata dair olan eserin son bölümü yine soru-cevap şeklinde tertip edilmiştir (Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 2628, 2645/1; İÜ Ktp., TY, nr. 9774/4, 317/1). 5. Atvâr-ı Seb‘a. Sâlik*in seyrü sülûk sırasında aşması gereken merhaleleri açıklayan bir eserdir (Süleymaniye Ktp., Hekimoğlu Ali Paşa, nr. 438/9; Şehid Ali Paşa, nr. 2820/7; Hacı Mahmud Efendi, nr. 2688/5). 6. Risâletü’l-hüdâ. Tasavvufî nasihatlardan ibaret bir eserdir (Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 2688/6). 7. Kenzü’l-hakayık. Allah’ın sıfatlarıyla ilgili bir eserdir (Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 2688/4). 8. Hurde-i Tarîkat. Tarikat âdâbı ile ilgili beş varaklık bir eser olup tek nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’ndedir (Hekimoğlu Ali Paşa, nr. 438, vr. 385-390). 9. Tabakatü’l-evliyâ. Ricâlü’l-gayb*ı temsil eden abdal, evtâd, gavs, ahyâr vb. hakkında bilgi veren yedi varaklık bir risâledir (Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 2745). 10. Mukaddimetü’s-sâliha. Bu eserde Ehl-i sünnet, müttakiler, zâhidler, bâtın ulemâsı hakkında bilgi verildikten sonra şeyh ve müridlerin hallerinden bahsedilir. Eserin sonunda rü’yetullah ile ilgili bir bölüm yer almaktadır (Süleymaniye Ktp., Hekimoğlu Ali Paşa, nr. 438/10, Hacı Mahmud Efendi, nr. 2645/3; İÜ Ktp., TY, nr. 1886, 9774/3). 11. İrfânü’l-maârif. Zâhir ve bâtın ulemâsının irşad usullerinden, şeriat, hakikat ve tarikata uygun tavırlardan bahseder (İÜ Ktp., TY, nr. 317/6).
Ahmed Şemseddin’in bu eserleri dışında Bahreyn-i Aşk (Millet Ktp., nr. 1335/8); Fütüvvetnâme (Süleymaniye Ktp., Hekimoğlu Ali Paşa, nr. 438/9; Hacı Mahmud Efendi, nr. 2688/4) ve Silsile-i Ehl-i Tarîkat (Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 2745/1) adlarında üç risâlesi daha vardır.
BİBLİYOGRAFYA:
Harîrîzâde, Tibyân, I, vr. 53ª-65b; Hüseyin Vassâf, Sefîne, IV, 156-157; Mehmed Sâmi, Esmâr-ı Esrâr, İstanbul 1316, s. 35; Osmanlı Müellifleri, I, 197; Tomar-Halvetiyye, s. 91; Mehmet Akkuş, “Yiğitbaşı Veli Ahmed Şemseddin-i Marmaravî’nin Hayatı ve Eserleri”, İlim ve Sanat, sy. 21-22, İstanbul 1988, s. 29-33, 60-63.
Süleyman Uludağ