AHVÂZÎ, Ahmed b. Hüseyin
أحمد بن حسين الأهوازي
Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. el-Hüseyn el-Kâtib el-Ehvâzî
IV. (X.) yüzyılda yaşayan bir matematikçi.
Hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. Bîrûnî’nin eserlerinde adının geçmesi ve kendisinin de bir kitabında Ebû Ca‘fer el-Hâzin’den bahsetmesi, IV. (X.) yüzyılda yaşamış olduğunu göstermektedir. Mevcut eserleri, asıl ününü sağlayan matematikçiliğinin yanında astronomi ve kültür tarihi ile de yakından ilgilendiğini ortaya koymaktadır. Ancak aynı yüzyılda yaşayan ve yine Ahvâzî nisbesini taşıyan başka ilim adamlarının da bulunması ve bunların hiçbirinin hayat hikâyesinin kesinlikle bilinmemesi, mevcut eserlerin hangi Ahvâzî’ye ait olduğu hususunda bazı tereddütler uyandırmaktadır. Kaynaklarda genellikle kabul edildiğine göre, bu Ahvâzî’lerden Ebü’l-Hasan ve Ebü’l-Hüseyin künyelerini taşıyan ikisi aynı şahıs olup aşağıdaki eserler ona aittir:
1. Şerĥu’l-maķāleti’l-Ǿâşire min kitâbi Uķlîdis. Öklid’in (Euklides) onuncu kitabı hakkında yazılmış sekiz fasıllık bir şerhtir; pek çok yazma nüshası mevcuttur (Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar nr. 1347/1; diğer nüshaları için bk. Sezgin, V, 312-313). 2. Kitâbü’l-MaǾarifi’r-Rûm. Bizanslılar’ın müsbet ilimlerdeki ilerlemelerini anlatan bu eseri, İstanbul’a yaptığı bir seyahatten sonra yazmıştır. Bîrûnî, el-Âŝârü’l-bâķıye adlı kitabının önsözünde bu eserden bahsetmektedir. 3. Risâle fi’l-mîzân. Matematik hesaplarının doğruluk derecelerini kontrol konusunda yazılmış olan bu eserin 696 (1297) tarihli bir nüshası Patna’da (nr. 2928/2) bulunmaktadır (bk. Sezgin, V, 313).
Ahvâzî’nin bunlardan başka bir de astronomiyle ilgili bir kitabının olduğu, Bîrûnî’nin Taĥķīķ mâ li’l-Hind adlı eserinde ondan faydalandığını söylemesi sebebiyle bilinmektedir. Ancak bu eser henüz bulunamamış ve adı da başka kaynaklardan tesbit edilememiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
H. Suter, Die Mathematiker, Leipzig 1900, s. 57-58; Ebü’l-Kāsım Kurbânî, Zindegînâme-i Riyâzîdânân-ı Devre-i İslâmî, Tahran 1365, s. 75-77; Brockelmann, GAL Suppl., I, 153, 387; Sezgin, GAS, V, 312-313; VI, 233; VIII, 199; D. Pingree, “Abu’l-Hasan Ahwāzī”, EIr., I, 302; a.mlf., “Ahwāzī”, EIr., I, 691.
Nuri Yüce