AKIDETÜ İBNİ’l-HÂCİB
عقيدة ابن الحاجب
Mâlikî âlimlerinden Ebû Amr Osman b. Ömer b. Hâcib’in (ö. 646/1248) akaide dair risâlesi.
Muhammed b. Yûsuf es-Senûsî (bk. Umdetü ehli’t-tevfîk, vr. 87ª), Kâtip Çelebi (bk. Keşfü’z-zunûn, II, 1157), İsmâil Paşa (bk. Hediyyetü’l-ârifîn, I, 655) ve Brockelmann (bk. GAL Suppl., I, 539) tarafından İbnü’l-Hâcib’e nisbet edilen risâle ilâhiyyât*, nübüvvât* ve sem‘iyyât* konularından oluşur. İmanın tarifi ile başlayan risâlede Allah’ın selbî, sübûtî ve haberî sıfatları selef ile Ehl-i sünnet kelâmcılarına göre özetlenir ve sıfât-ı hâliyyeye kısaca temas edilir. Allah’ın görülmesinin (rü’yetullah*) hak olduğu, bir görüşe göre Allah’ın vech, yed ve istivâ sıfatlarının mevcut olduğu, diğer bir görüşe göre ise mekândan müstağni olması gerektiği ifade edilir. İrade, rahmet ve rızâ sıfatlarından başka kerem sıfatının bulunduğu belirtildikten sonra kulun fiillerini Allah’ın yarattığı, hüsün* ve kubh*un şer‘î olduğu, kulun amellerinin mükâfat ve ceza için gerçek sebep teşkil etmediği anlatılır. Nübüvvât bahsinde Hz. Muhammed’in mûcize ile ispatlanan peygamberliğinin diğer peygamberler için delil teşkil ettiği belirtilerek ismet* sıfatının peygamberlikten önce de sabit olduğuna işaret edilir. Sem‘iyyât kısmında kabir azabı ve nimeti, cismanî diriliş, sırat, mîzan, şefaat, cennet ve cehennem gibi âhiret hallerinin gerçek olduğuna, ayrıca iman ve küfür meselelerine temas eden risâle imâmet konusuyla sona erer.
Büyük boy iki varak tutarındaki Akıdetü İbni’l-Hâcib, delillere başvurulmadan düzenlenen bir eserdir. Selef ve halefin telakkilerini özetleyip ittifak ve ihtilâf noktalarını belirtmesi ve müellifin tercihlerini göstermesi bakımından önemlidir.
Kaynaklar Akıdetü İbni’l-Hâcib’e dört şerh yapıldığını kaydeder: 1. Sübkî’nin Şerhu Akıdeti İbni’l-Hâcib’i (bk. Zebîdî, II, 94). 2. Ebû Abdullah Muhammed b. Ebü’l-Fazl Kasım’ın Tahrîrü’l-metâlib limâ tezammenethü Akıdetü İbni’l-Hâcib’i (Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 1702/1). Büyük boy yetmiş sekiz varak olan eserin girişinde akaid ve kelâm ilimlerinin tarifi, önemli kelâm terimleri, varlık ve âlem telakkileri, hadislere göre kâinatın başlangıcı açıklandıktan sonra risâle hadis, kelâm ve tasavvuf âlimlerinin görüşleri dikkate alınarak şerhedilir. Bu şerh, itikadî konuları her üç telakkiye göre açıklaması bakımından önemli bir eserdir. 3. Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Zekeriyyâ et-Tilimsânî’nin Bugyetü’t-tâlib fî şerhi Akıdeti İbni’l-Hâcib adlı şerhi. 4. Ahmed b. Abbas b. Ebû Mindîl el-Vehrânî’nin Bugyetü’l-hâtır ve gunyetü’n-nâzır alâ Akıdeti İbni’l-Hâcib’i.
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’l-Hâcib, Akıde, Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 1702/2, vr. 79b-80ª; Ebû Abdullah Muhammed b. Ebü’l-Fazl, Tahrîrü’l-metâlib, Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 1702/1; Senûsî, Umdetü ehli’t-tevfîk, Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 2430, vr. 87ª; Keşfü’z-zunûn, II, 1157; Zebîdî, İthâfü’s-sâde, II, 94; Îzâhu’l-meknûn, I, 186; Hediyyetü’l-ârifîn, I, 655; Brockelmann, GAL Suppl., I, 539.
Yusuf Şevki Yavuz