ALÇI
İlhanlılar’da inşâ* divanında çalışan ve divanın en yetkili dört şahsından biri olan kişiye verilen isim.
“Kırmızı” mânasına gelen al kelimesiyle +çı ekinden meydana gelen bu terim, “resmî evraka damga-nişan vuran kimse” anlamını taşımaktadır.
Reşîdüddin, Gazan Han’ın idarî reformları ile ilgili olarak verdiği bir kayıtta alçılardan bahsetmekte ve bunların ellerindeki damgayı bir menfaat karşılığı kullanmalarının yasaklandığını belirtmektedir. İlhanlılar zamanında han tarafından verilen emirler usulüne uygun olarak düzenlenir ve hana arzedilirdi. Evrak ancak bundan sonra divan kalemine gönderilirdi. Burada hanın evrakı tasdik tarihi ve evrakı alacak kişi yazılarak tesbit edilir, işlerin gidişini kontrol bakımından da evrak üzerine kara damga basılırdı. Kara damganın kullanılmasından önce en yüksek devlet mührü olarak “al damga” kullanılmıştır ki alçı terimi de buradan gelmiştir.
Bu terime sonraki dönemlerde pek rastlanmamakla beraber Kanûnî devrine ait bir tahrir* defterinde Dulkadırlı Türkmenleri arasındaki bir boyun Alçı adını taşıdığı görülmektedir. Bunun İlhanlılar’daki alçı ile bir münasebetinin bulunup bulunmadığı şimdilik bilinmemektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
BA, TD, nr. 402; B. Spuler, İran Moğolları (trc. Cemal Köprülü), Ankara 1957, s. 317; İlhan Şahin, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Konar Göçer Aşiretlerin Hukuki Nizamları”, TK, XX/227 (1982), s. 227; D. O. Morgan, “Ālčī”, EIr., I, 825.
Coşkun Alptekin