ALİ b. MUHAMMED b. CA‘FER

علي بن محمد بن جعفر

Alî b. Muhammed b. Ca‘fer b. el-Velîd el-Enf el-Kureşî (ö. 612/1215)

Yemen’deki Müsta‘lî İsmâilîleri’nin beşinci mutlak dâîsi.

Kureyş’in Abdüşems veya Abdümenâf kolundan gelen Velîd ailesine mensuptur. Bu sebeple Ali b. Velîd diye de tanınır. Suleyhî hânedanının kurucusu Ali b. Muhammed es-Suleyhî’nin yanında önemli resmî görevlerde bulunan İbrâhim b. Seleme’nin torunudur. İlk tahsilini bir İsmâilî dâî*si olan amcazadesi Ali b. Hüseyin’in yanında yaptıktan sonra Muhammed b. Ali el-Hârisî ve Ali b. Hâtim el-Hâmidî’nin öğrencisi oldu. Hârisî’nin ölümü üzerine devrin mutlak dâîsi tarafından San‘a ve Hamdan başdâîliğine tayin edildi. San‘a’daki Eyyûbî işgali sırasında Harâz’a kaçanlara yardımda bulunarak birçok problemlerini çözdü. Bulunduğu bölgede İsmâiliyye mezhebine girmek isteyenleri kabul etme görevi de (el-ahd ve’l-mîsâk) kendisine verildi. Dördüncü mutlak dâî olan Ali b. Hâtim’in ölümünden sonra (605/1209) mutlak dâîliğe tayin edildi. Yedi yıl süren bu görevi sırasında San‘a’da kurduğu ders halkası büyük ilgi gördü ve burada birçok dâî yetiştirdi. Mezhebin yayılmasına önem vererek öğrencilerini Yemen’in dışına, Çin ve Hindistan’a kadar gönderdi. 27 Şâban 612’de (21 Aralık 1215) San‘a’da öldü. Kendisinden sonra gelen nesli üç asır süre ile dâîlik işini yürüttü. Müsta‘lî İsmâilîleri’nin en önemli dâîlerinden biri olan İdrîs İmâdüddin (ö. 872/1468) bu aileye mensuptur.

Eserleri. Ali b. Velîd çok sayıda eser vermiş bir İsmâilî müellif olup eserlerinde İsmâiliyye’nin doktrinini anlaşılır hale getirmiş ve bazı davet kaideleri koymuştur. Günümüze kadar gelen ve adları bilinen eserleri şunlardır: 1. Tâcü’l-Ǿakāǿid ve maǾdinü’l-fevâǿid. İsmâiliyye’nin akîdesini 100 meselede anlatan ve Ârif Tâmir tarafından yayımlanan (Beyrut 1967, 1982) eserin İngilizce bir özetini W. İvanov Creed of Fatımids içinde neşretmiştir (Bombay 1936). 2. Kitâbü’z-Zahîre. Tevhid, nübüvvet ve imâmet konularını ihtiva eden bu eseri Muhammed el-A‘zamî yayımlamıştır (Beyrut 1971). 3. Risâletü cilâǿi’l-Ǿukūl ve zübdeti’l-mahsûl. Eser Âdil Avvâ tarafından Müntehabâtü İsmâǾîliyye içinde neşredilmiştir (Dımaşk 1958, s. 89-153). 4. Tuhfetü’l-mürtâd ve gussatü’l-ezdâd. 5. Risâletü’l-îzâh ve’t-taǾyîn (ve’t-tebyîn). 6. Risâle fî maǾne’l-(menâli’l-) ismi’l-aǾzam. Bu üç risâle Strohtmann tarafından ErbaǾa kütüb İsmâǾîliyye adlı eserde tahkik edilerek yayımlanmıştır (Göttingen 1943, s. 138-158, 159-170, 171-177). 7. Risâletü’l-mebdeǿ ve’l-meǾâd. Henry Corbin tarafından neşredilmiştir (Tahran 1960). 8. er-Risâletü’l-müfîde. İbn Sînâ’ya atfedilen Kitâbü’n-Nefs’e yapılmış bir şerhtir. 9. Dâmigu’l-bâtıl ve hatfü’l-münâdıl. Gazzâlî’nin Fezâǿihu’l-Bâtıniyye adlı kitabına reddiye olan eseri Mustafa Galib iki cilt halinde yayımlamıştır (Beyrut 1403/1982). 10. Muhtasarü’l-usûl. Ehl-i sünnete, Mu‘tezile, Zeydiyye ve filozoflara ait görüşleri reddetmek maksadıyla yazılmıştır. 11. Mecâlisü’n-nush ve’l-beyân. 12. Dîvânü şiǾr. İsmâilî imamları ve âlimlerinin medhine ve Yemen’de kendisinin yaşadığı olaylara dairdir. 13. Ziyâǿü’l-elbâb. Felsefeye dairdir. 14. Lübbü’l-maǾârif. 15. Lübâbü’l-fevâǿid. 16. Mülhikatü’l-ezhân ve münebbihetü’l-vesnân.

BİBLİYOGRAFYA:

İsmâil b. Abdürresûl el-Mecdû, el-Fehrese (nşr. Alinakı Münzevî), Tahran 1344 hş./1966, s. 41; Mustafa Galib, Kenzü’l-veled [baskı yeri yok], 1979 (Dârü’l-Endelüs), s. 30, Mukaddime; a.mlf., Dâmigu’l-bâtıl ve hatfü’l-münâdıl, Beyrut 1403/1982, Mukaddime, s. 19-24; Ârif Tâmir, Tâcü’l-Ǿakāǿid ve maǾdinü’l-fevâǿid, Beyrut 1403/1982, Mukaddime, s. 7-9; Abbas Hamdânî, “The Tayyibi-Fatimid Community of the Yaman at the Time of Ayyubids Conquest of Southern Arabia”, Ar.S, VIII (1985), s. 152-153; I. Poonaowala, “Alı b. Muhammad b. DjaǾfar”, EI² Suppl. (İng.), s. 62.

Mustafa Öz