ALİ BÂŞ HANBE
عبي باش حنبه
(ö. 1918)
Tunus kurtuluş hareketinin öncülerinden biri.
Türk asıllı bir ailedendir. Tunus’ta Zeytûne Üniversitesi’nde öğrenim gördükten sonra Paris’te hukuk tahsilini tamamladı ve avukat olarak yurduna döndü. Tunus’ta Fransız hâkimiyetine karşı halkın uyandırılması için, Jöntürkler’den ilham alarak 1906’da Tunusü’l-fetât (Genç Tunus) hareketini başlattı. Fransız emperyalizmine karşı mücadele hareketinin öncüsü olan Ali Bâş Hanbe, bu gayesini gerçekleştirebilmek için arkadaşları ile birlikte Le Tunisien adıyla haftalık bir gazete çıkardı (1907). 1909’da Arapça olarak da çıkmaya başlayan bu gazete ile Tunuslular’ın meşrû haklarını savunmayı ve hür fikirleri yaymayı gaye edindi; böylece Kuzey Afrika’yı birleştirmeye çalıştı. 1911’de İtalyanlar’ın Trablusgarp’ı işgallerine karşı Tunuslular’ı mücadeleye sevkettiğinden Fransızlar tarafından tutuklandı ve daha sonra sürgün edildi. Bir süre sonra İstanbul’a giderek bazı idarî görevler aldı. 1916’da Hariciye Nezâreti’nde çalıştı ve sadâret müsteşarlığına kadar yükseldi. İstanbul’da bulunduğu sırada da memleketindeki kurtuluş hareketleriyle ilgisini sürdürdü. Ekim 1918’de İstanbul’da öldü.
BİBLİYOGRAFYA:
Le Tunisien, sy. 172, Tunus 1911; Mohammed Bach-Hamba, La Justice Tunisienne: Organisation et Fonctionnement actuels Projets de Reorganisation, Genève 1917; Ziriklî, el-AǾlâm, V, 72; Abdel Kebir Darghouth, Du Pacha l’Islamson descendant, Tunus 1977, s. 52-69; A. H. Green, The Tunisian Ulema 1873-1915, Leiden 1978, s. 199-200, 208, 216-217; Sâdık ez-Zemerlî, Alâm Tûnisiyyûn (trc. Hamâdî es-Sâhilî), Beyrut 1986, s. 141-158; K. J. Perkins, Tunisia, Colorado 1986, s. 93-94; Jamil M. Abu’n-Nasr, A History of the Maghrib in the Islamic Period, Cambridge 1987, s. 296-297, 355.
Mehmet Şeker