ALİGARH
علي گره
Hindistan’ın Utar Pradeş eyaletinde İslâm Üniversitesi ile meşhur tarihî bir şehir.
Delhi-Agra yolu üzerinde, Delhi’nin 120 km. güneydoğusunda Agra’nın 75 km. kuzeyinde bulunmaktadır. Şehrin ilk adı Kol (Coil) idi. 1542’de yapılan kale 1776 yılında Necef Han tarafından tamir edildikten sonra şehir Aligarh (Yüksek Kale) ismini aldı. Kalenin tamirinden önce şehir Muhammedgarh, Sâbitgarh ve Ramgarh olarak anılmaktaydı. Şehir müslümanlar tarafından XII. yüzyılın sonlarına doğru Hind-İslâm Devleti’nin ilk hükümdarı Kutbüddin Aybek tarafından fethedilmiştir (1194). Safer 743’te (Temmuz 1342) Aligarh’a gelen İbn Battûta, Seyahatnâme’sinde Hint müslümanlarını anlatırken Aligarh’tan da (Kol) bahsetmektedir. Aligarh, XIV. yüzyılın sonlarında idarî bakımdan Kanpûr’a bağlı iken bir ara müstakil kalmış, 1785’te Maratalar’ın eline geçmiş, XIX. yüzyılın başlarında da İngilizler’in kontrolüne girmiştir (1803). XVII. yüzyıl başlarında kalede bir cami inşa edildi. 1889’da şehirde bir kütüphane kuruldu. Bugün Aligarh’ta küçük imalât ve tarıma dayalı sanayi gelişmiştir. Nüfusu 1981’de 320.861 idi.
Aligarh İslâm Üniversitesi Hindistan müslümanlarının önemli kültür merkezlerinden biridir. Seyyid Ahmed Han tarafından, Batı felsefeleri ışığı altında İslâm’ı incelemek ve İngiliz eğitim modeline uygun İslâmî bir tedrisat başlatmak amacıyla 1875’te Medresetü’l-ulûm adıyla bir mektep, üç yıl sonra da Muhammadan Anglo-Oriental College kuruldu. Seyyid Ahmed Han kolejin idaresini ölümüne kadar elinde tuttu. Esas öğretimin İngilizce olduğu bu kurumda dinî ilimler Arapça okutuluyor, ayrıca Farsça ve Urduca da öğretiliyordu. Kuruluşunda Lord Lytton’un fikrî ve malî katkıları ile yönlendirilen Muhammadan Anglo-Oriental College’de eğitim kadrosunu meşhur müsteşrikler oluşturmuşlardır. Müessese bu yüzden Hindistan’ın önemli fikir ve ilim adamlarından Mevlânâ Şiblî, Muhammed İkbal, Mevlânâ Ebü’l-Kelâm Âzâd tarafından tenkit edilmiştir. 1920 yılında üniversite şekline dönüştürülen müessesede 1934’te Tıp Fakültesi, 1945’te Ziraat Yüksek Okulu açılmıştır. Üniversitede Fen, Ticaret, Sanayi-Teknoloji ve İlâhiyat fakülteleri de bulunmaktadır. Aligarh İslâm Üniversitesi bugün Uttar Pradeş eyaletinin on bir üniversitesinden biridir. Burada İslâm dini, İslâm tarihi, Hindistan müslümanlarının kültürü ile ilgili birçok neşriyat yapılmıştır. Aligarh İslâm Üniversitesi’nin çıkardığı dergiler arasında, altı ayda bir yayımlanan Mecelle-i ǾUlûm-i İslâmiyye (1960) ve yıllık Mecelletü’l-MecmaǾi’l-Ǿilmiyyi’l-Hindî de (1976) bulunmaktadır.
Hint müslümanlarının en eski eğitim kurumlarından biri olan Muslim Educational Conference, ülkede müslümanları eğitim ve siyasî bakımdan aydınlatmak için Seyyid Ahmed Han tarafından 1886’da burada kurulmuştur. Ayrıca Hindistan’ın bağımsızlığını kazanmasından sonra teşkilâtlanan Muslim League de 1906’da yine Aligarh’ta ortaya çıkmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Battûta, Tuhfetü’n-nüzzâr, II, 611-617; Th. Morison, History of the Muhammadan, Anglo-Oriental College Aligarh, Allahâbâd 1903; Abul Hasan Ali Nadwi, Muslims in India (trc. Mohammad Asıf Kidwi), Locknow 1960, s. 95-97; Muhammad Sadıq, A History of Urdu Literature, London 1964, s. 247-287; Yusuf Husain, Selected Documents from the Aligarh Archives, London 1967; A. Schimmel, Islam in the Indian Subcontinent, Leiden 1980, s. 193; B. D. Metralf, Islamic Revival in British India, Princeton 1982, s. 310-320; L. Bouvat, “Le Collège Anglo-Oriental d’Aligarh”, RMM, I (1907), s. 380-387; D. Menant, “A Propos de l’Université musulmane d’Aligarh”, a.e., XXI (1912), s. 268-289; Muhammad Hamidullah, “Cultural and Intellectual History of Indian Islam”, WI, III (1954), s. 127-144; Syed Habibulhak Nadwi, “The Aligarh Movement and its Educational Policies; A Critique”, The Muslim Education, IV/1, Makkah 1977, s. 75-81; A. S. Tritton, “Aligarh”, EI² (İng.), I, 403; Saidüddin Ahmed, “Alîgerh”, UDMİ, XIV/2, s. 155-156.
Halit Eren