AMVÂS
عمواس
Filistin’de tarihî bir yerleşim merkezi.
Eski adı Emmaus olan Amvâs (Amevâs, Imvâs), Kudüs ile Remle arasında ve Kudüs’ün 33 km. kuzeybatısında, denizden 375 m. yükseklikteki bir tepenin eteklerinde kurulmuştur. Burada yapılan arkeolojik kazılar sonucunda ortaya çıkarılan kalıntılar, Emmaus adını sürdüren Amvâs’ın Romalılar ve Bizanslılar zamanında imar edilmiş önemli bir şehir olduğunu göstermektedir. Haçlılar’ın da burada Bizanslılar’dan kalma küçük bir kiliseyi XII. yüzyılda yeniden inşa ettikleri bilinmektedir. Kitâb-ı Mukaddes’te Kudüs’ten altmış ok atımı uzakta olduğu söylenen (bk. Luka, 24/13) ilk Emmaus’un yeri ve kuruluş tarihi ise kesin olarak tesbit edilememiştir.
13 (634) yılında Ecnâdeyn zaferinden sonra Amr b. Âs tarafından fethedilen ve İslâm ordusu için karargâh olarak kullanılan Amvâs, Remle’nin kurulmasından sonra giderek önemini kaybetti. Hz. Ömer devrinde Amvâs’ta veba salgını çıkmış (18/639) ve buradan Suriye’nin çeşitli yerlerine yayılmıştır. Başka bir rivayete göre ise İslâm tarihinde bilinen bu ilk veba salgını 17 (638) yılında vuku bulmuştur. Tâûnu Amvâs adıyla meşhur olan bu salgının sonucunda, başta Suriye orduları başkumandanı Ebû Ubeyde olmak üzere Muâz b. Cebel, Şürahbîl b. Hasene, Süheyl b. Amr, Fazl b. Abbas ve Yezîd b. Ebû Süfyân gibi birçok sahâbî dahil 25.000’e yakın insan ölmüştür. Hz. Peygamber’in âzatlı kölesi Servân b. Fezâre el-Âmirî de 54’te (674) burada vefat etmiştir.
Fransız rahipler 1890’da burada bir manastır, bir dispanser ve bir ziraat okulu yaptırdılar. 1948’de Kudüs-Tel Aviv karayolu üzerinde, 1420 müslümanın yaşadığı küçük bir Arap köyü olan Amvâs’ın 1961 sayımına göre nüfusu 2000 kişi idi. İki mescidi, bir kilisesi, bir kütüphanesi, bir sağlık ocağı ve taştan yapılmış evleri bulunuyor, çevresinde sarnıç ve kuyulardan elde edilen sularla zeytin, hububat, baklagiller, sebze ve meyve yetiştiriliyordu. 1967 yılındaki Arap-İsrail Savaşı sırasında tahrip edildi ve yahudi işgalinden sonra tamamen boşaltılarak askerî bölge haline getirildi.
BİBLİYOGRAFYA:
Ya‘kubî, Kitâbü’l-Büldân, s. 85; Belâzürî, Fütûĥ (Müneccid), s. 164, 165; a.mlf., Ensâb, III, 25-26; İbn Kuteybe, el-MaǾârif (Ukkâşe), s. 121, 183, 325, 345, 601; Taberî, Târîħ (de Goeje), I, 2516-2522, 2570, 2578; Ebû Ubeyd el-Bekrî, MuǾcem me’stacǾem, Kahire 1949, III, 971; Yâkut, MuǾcemü’l-büldân, IV, 157-158; G. Le Strange, Palestine under the Moslems, London 1890, s. 393; Mustafa Murad ed-Debbâğ, Bilâdünâ Filistîn, Amman 1392/1972, IV, 510-514; F. Buhl, “Amvâs”, İA, I, 428; K. W. Clark, “Emmaus”, IDB, II, 97-98; J. Sourdel # Thomine, “Amwas”, EI² (Fr.), I, 474; Mv.Fs., III, 337-338.
Mustafa Fayda