ASR-ı SAÂDET
عصر سعادت
Hz. Peygamber ve dönemi hakkında yazılan bazı eserlerin ortak adı.
“Asr-ı saâdet” adıyla bilinen eserlerin en meşhuru, Mevlânâ Şiblî (ö. 1914) ile Süleyman Nedvî’nin (ö. 1953) yazdığı ve Ömer Rıza Doğrul’un Türkçe’ye çevirdiği Sîretü’n-nebî’dir. Mevlânâ Şiblî beş cilt olarak planladığı bu eserin ancak iki cildini yazabilmiştir. Müellif 1906’da, Uhud Savaşı’na kadar meydana gelen olaylar hakkında bilgi toplamış, fakat daha sonra çeşitli sebeplerle eseri yazmaktan vazgeçmişti. Ancak halkın ısrarı üzerine çalışmalarına devam ederek kitabının I. cildini tamamladı. Eserin baskı masraflarını Bhopal Melikesi Sultan Cihan Begüm karşıladı ve I. cilt Mevlânâ Şiblî’nin kurduğu Dârülmusannifîn adlı müessese tarafından yayımlandı (A‘zamgarh 1336/1918). Süleyman Nedvî iki yıl sonra bazı ilâveler yaparak II. cildi de neşretti (A‘zamgarh 1338/1920). Süleyman Nedvî hocasının vasiyeti üzerine eseri tamamlayıcı mahiyette dört cilt daha yazdı ve bunları yine Sîretü’n-nebî adıyla yayımladı (A‘zamgarh 1342-1357). Aslı Urduca olan bu eserin ilk üç cildini Zafer Hasan İngilizce’ye, Ömer Rıza Doğrul da bazı ilâvelerle İngilizce’den Türkçe’ye tercüme etti. Bu tercüme Âsâr-ı İlmiyye Kütüphanesi tarafından İslâm Tarihi Asr-ı Saâdet serisi içinde dört cilt olarak yayımlandı (İstanbul 1346-1347/1928). Eserin I. cildi daha sonra M. Tayyib Bahş Bedâûnî tarafından da Sırat-un-Nabıa adıyla iki cilt halinde İngilizce’ye çevrilmiştir (Lahore 1979).
Eserin I. cildinde Asr-ı saâdet’in önemi ve kaynakları, Arabistan ve Araplar, Hz. Muhammed’in soyu, doğumu, gençliği ve peygamber oluşu, ilk müslümanlar ve mâruz kaldıkları işkenceler, Kureyş’in İslâm’a düşmanlığı ve bunun sebepleri, Habeşistan’a hicret, Evs, Hazrec ve Medine’deki yahudi kabileleri, Akabe biatları, hicret, Hz. Peygamber’in Medine’deki ilk günleri, Mescid-i Nebevî’nin inşası, muhacirlerle ensar arasında kurulan kardeşlik bağı, ashâb-ı Suffe, cihada izin verilmesi, Hz. Peygamber’in savaşları, yahudiler ve müşriklerle yaptığı anlaşmalar, hükümdarları İslâm’a davet için gönderdiği mektuplar hakkında bilgi verilmekte ve Hz. Peygamber’in savaşlarının genel bir değerlendirilmesi yapılmaktadır. II. ciltte ise uzun yıllardan beri karışıklıkların hüküm sürdüğü Arabistan’da İslâmiyet sayesinde tesis edilen huzur, sükûn ve emniyet, İslâmiyet’in tebliğinde takip edilen siyaset, Müslümanlığın Yemen, Necran, Bahreyn ve Uman’a yayılması, Medine’ye gönderilen heyetler, Hz. Peygamber’in kurduğu dinî ve idarî teşkilât, İslâmiyet’in inanç, ibadet ve muâmelâta dair esasları, Hz. Peygamber’in ölümü, şahsiyeti, aile hayatı ve çocuklarıyla ilgili hususlar ayrıntılı olarak incelenmektedir. Süleyman Nedvî’nin yazdığı III. cilt hacimli olduğu için Türkçe tercümesi iki cilt (III-IV) halinde yayımlanmıştır. Bu iki cilt Hz. Peygamber’in mûcizelerine ayrılmıştır. Burada mûcize hakkında genel bilgi verildikten sonra filozof, mutasavvıf ve kelâmcılara göre mûcize, Kur’an’da zikredilen mûcizeler, Hz. Peygamber’in ümmîliği ve Kur’an mûcizesi, nübüvvet müessesesi, Hz. Peygamber’in Ehl-i kitap’ın sorularına verdiği cevaplar ve geleceğe dair haberleri gibi konular ele alınmakta ve Resûlullah’ın ruhanî hayatı derin bir vukufla incelenmektedir.
Her iki müellifin de incelemeye dayanan, hem İslâm kaynaklarının ciddi tahlil ve tenkidi, hem de çağdaş müslüman tarihçilerin ve müsteşriklerin eserlerinin tedkik ve etraflıca mukayesesi sonunda meydana gelen bu eserleri Türkiye’de büyük bir hüsnü kabul görmüş, Mehmed Âkif, İzmirli İsmail Hakkı ve Ömer Nasuhi Bilmen gibi meşhur edip ve bilginler tarafından da takdir edilmiştir.
Süleyman Nedvî’nin Hz. Âişe hakkındaki eseri de Hz. Peygamber’in aile hayatını aydınlattığı düşüncesiyle Asr-ı Saâdet serisinin V. cildi olarak yayımlanmıştır (İslâm Tarihi Asr-ı Saâdet, Hz. Âişe, trc. Ömer Rıza, İstanbul 1346/1928). Halk arasında Asr-ı Saâdet serisi içinde kabul edilen Hulefâ-yi Râşidîn’in her biri hakkındaki dört cilt ise yine Âsâr-ı İlmiyye Kütüphanesi tarafından İslâm Tarihi Sadr-ı İslâm adıyla neşredilmiştir. Asr-ı saâdet’in devamı olarak düşünüldüğü için Hz. Ebû Bekir (İstanbul 1347/1928), Hz. Ömer (İstanbul 1345/1927), Hz. Osman (İstanbul 1346/1928) ve Hz. Ali (İstanbul 1346/1928) VI-IX. ciltleri oluşturmaktadır. İslâm Tarihi Sadr-ı İslâm, İlk İhtilâflar ve İhtilâller (İstanbul 1353/1935) adıyla ve yeni harflerle yayımlanan X. ciltte ise dört halife devrinde
müslümanlar arasında meydana gelen anlaşmazlıkların ve isyanların mahiyeti aydınlatılmaya çalışılmakta ve Hulefâ-yi Râşidîn’den her birinin şahsiyeti üzerinde durulmaktadır. Bunlardan sadece VII. cildi teşkil eden Hz. Ömer, Mevlânâ Şiblî tarafından yazılmış ve Ömer Rıza Doğrul tarafından tercüme edilmiştir. Diğerlerini Dârülmusannifîn’in hazırlattığı Hulefâ-yi Râşidîn adlı eserden de faydalanan Ömer Rıza kaleme almıştır. Bu seri daha sonra Osman Zeki Mollamehmetoğlu tarafından kısmen sadeleştirilerek beş cilt halinde tekrar yayımlanmıştır (İstanbul 1977-1978).
Halk arasında Asr-ı Saâdet adıyla meşhur olan ikinci eser ise Şah Muînüddin Ahmed Nedvî, Saîd Sâhib Ensârî ve Süleyman Nedvî’nin yazdığı ve Ali Genceli’nin Urduca’dan Türkçe’ye çevirdiği on ciltlik eserdir (Büyük İslâm Tarihi Asr-ı Saâdet, Ashâb-ı Kirâm, haz. Eşref Edip, Sebîlürreşâd Neşriyatı, İstanbul 1382-1384/1963-1964). Bu eserin ilk beş cildinde yer alan muhacir sahâbîler bölümü Ahmed Nedvî, ensara mensup sahâbîler bölümü ise Sâhib Ensârî tarafından yazılmıştır. Serinin I-III. ciltlerinde Câhiliye dönemindeki Araplar’ın dinî ve sosyal hayatları, İslâmiyet’in doğuşu, ilk müslümanlar, Habeşistan’a hicret, Akabe biatları, hicret, muhacirlerin faziletleri ve muhacir sahâbîler; IV. cildin bir kısmında yine muhacir sahâbîler, geri kalan kısmıyla V. cildin tamamında ise ensar hakkında bilgi verilmektedir. Diğer beş cilt Süleyman Nedvî’ye aittir (Büyük İslâm Tarihi, Asr-ı Saâdet, Peygamberimizin Tebligat ve Talimatı, haz. Eşref Edip, Sebîlürreşâd Neşriyatı, İstanbul 1387/1967). Bu eserin I. cildinde peygamberlik müessesesinin lüzumu, İslâmiyet’in doğuşu sırasında dünyanın dinî, ahlâkî ve sosyal durumu, Araplar’ın dinî ve ahlâkî durumları ve özellikleri, İslâmiyet’in esasları, Hz. Peygamber’in İslâmiyet’i tebliğ gayesiyle yaptığı faaliyetler hakkında bilgi verilmektedir. II-III. ciltlerde iman esasları, IV. ciltte namaz, oruç, hac, zekât, cihad, takvâ, sabır, tevekkül, İslâm ahlâkının esasları ve İslâmiyet’in ahlâk felsefesi üzerinde durulmaktadır. V. cilt ise tamamen ahlâkî konulara ayrılmış olup ahlâkî güzellikler ve fenalıklar, müslümanların akrabalarına ve birbirlerine karşı ahlâkî görev ve sorumlulukları gibi konular işlenmektedir. Bu seri de Durali Yılmaz tarafından kısmen sadeleştirilerek altı cilt halinde tekrar yayımlanmıştır (İstanbul 1984-1985).
BİBLİYOGRAFYA:
Abdülhay el-Hasenî, Nüzhetü’l-havâtır, VIII, 174-176; İslâm Tarihi Asr-ı Saâdet, Peygamberimizin Risâleti ve Mu‘cizeleri (Âsâr-ı İlmiyye Kütüphanesi neşriyatı), İstanbul 1346/1928; Mevlâna Şiblî # Süleyman Nedvî, İslâm Tarihi Asr-ı Saadet (nşr. Süleyman Nedvî # Ömer Rıza), İstanbul 1346/1928, Giriş, I, 3-16; II, 3-8; III, 1083-1089; Eşref Edib, Mehmed Akif-Hayatı Eserleri ve 70 Muharririn Yazıları, İstanbul 1938, I, 23, 673-674; M. Ahmed Nedvî # S. Sâhib Ensârî, Büyük İslâm Tarihi Asr-ı Saadet Ashab-ı Kiram (nşr. Eşref Edib), İstanbul 1382/1963, Giriş, I, 3-51; Ziriklî, el-AǾlâm, III, 137; Özege, Katalog, II, 745; “Allamah Shibli’s Sirat al-Nabi”, JPHS, XV/2 (1967), s. 130-161; XV/3 (1967), s. 201-231; XV/4 (1967), s. 272-304; Seyyid Sabâhaddin Abdurrahman, “Süleyman Nedvî”, UDMİ, XI, 266-269; Seyyid Muhammed Abdullah, “Şiblî NuǾmânî”, a.e., XI, 651-654.
Abdülkerim Özaydın