BAB MAHKEMESİ
Osmanlı Devleti’nde büyük şehir kadılarının yardımcısı olan nâiblerin başkanlık yaptığı mahkeme.
Kahire, Şam, Bağdat, Selânik gibi büyük şehirlerin hepsinde Bab Mahkemesi bulunmakla birlikte bunların içerisinde en önemlisi ve tanınmış olanı İstanbul Bab Mahkemesi idi. Bu mahkemede bab nâibi, İstanbul kadısının işlerinin çokluğu sebebiyle ona vekâleten yardım eder, dava dinler, karar verirdi. İstanbul’da çok önemli konulardan biri olan narh tesbit edildikten sonra İstanbul kadısı, Bab Mahkemesi nâibi, çardak* nâibi ve diğer görevlilerin mühürleriyle sûretler hazırlanarak İstanbul’daki diğer kadılıklara bildirilirdi.
Bab nâibinin başkâtip, kâtipler, vekayi‘ kâtibi gibi birçok yardımcısı vardı. Kazasker mahkemelerinde ise bab nâibleri yerine şer‘iyyatçı denilen nâibler bulunurdu. İstanbul’da bulunan yirmi yedi mahkemenin en önemlilerinden biri Bab Mahkemesi idi. Bugün İstanbul Şer‘iyye Sicilleri Arşivi’nde Bab Mahkemesi’nin 1076-1327 (1665-1909) tarihleri arasına ait 544 şer‘iyye sicili bulunmaktadır. Bu siciller son yüzyılların İstanbul hayatı için çok değerli bilgiler ihtiva etmektedir. Ne zaman kurulduğu kesin olarak bilinmeyen, ancak XVII. yüzyılda kaynaklarda adına sık sık rastlanan bu mahkeme II. Meşrutiyet’ten sonra mahkemelerin birleştirilmesine kadar devam etmiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
BA, HH, nr. 10.340; BA, İbnülemin-Tevcihat, nr. 2085; Şeyhî, Vekāyiu’l-fuzalâ, I, 709-717; II, 530, 532, 581; Pakalın, I, 142; Uzunçarşılı, İlmiye Teşkilâtı, s. 117, 136, 139, 143; Mübahat S. Kütükoğlu, Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri, İstanbul 1983, s. 17, 36.
Mehmet İpşirli