BECELÎ, Hasan b. Ali
حسن بن علي البجلي
Hasen b. Alî b. Hüseyn el-Becelî
Fas Berberîleri arasında Beceliyye diye anılan Şiî fırkanın kurucularından.
Hayatı hakkında kesin bilgi yoktur. Bununla beraber Arap coğrafyacılarından Bekrî, İsmâilî dâîsi Ebû Abdullah eş-Şiî’nin Kuzey Afrika’ya gittiği 280 (893) yılından önce bu bölgede Beceliyye fırkasının mevcut olduğunu belirtmektedir. Büyük bir ihtimalle Becelî’nin oğlu olan Muhammed b. Hasan’ın 294 yılında öldüğü dikkate alınırsa Hasan b. Ali’nin III. yüzyılın ortalarında hayatta olduğu tahmin edilebilir. Neftalı ve nisbesine göre Becîle veya Süleym kabilesinin Becle kolundan (bazılarına göre Nahlî veya Nihlî, bk. AǾyânü’ş-ŞîǾa, V, 216) ve Ali b. Hüseyin el-Becelî’nin oğlu olduğu sanılan Becelî görüşlerini Benû Lemâs kabilesi arasında yaydı.
Beceliyye’yi Râfizîlik ve İbâhîlik’le itham eden Bekrî’ye göre bu fırka mensupları hilâfetin Hasan b. Ali evlâdına ait bir hak olduğunu ve Hüseyin nesline intikal etmeyeceğini kabul eder; ashaba dil uzatır, faizciliği normal bir alışveriş muamelesi telakki eder. Yine ona göre Beceliyye ezana, “Eşhedü enne Muhammeden hayrü’l-beşer, hayye alâ hayri’l-amel, âlü Muhammed hayrü’l-beriyye” ibarelerini ilâve etmiştir. İbn Hazm da hemen hemen aynı görüşlere katılarak Becelî’nin Nefta’dan Sûs’a geldiğini, yöre halkını ve emîr Ahmed b. İdris’i doğru yoldan saptırdığını, müslümanların namazına benzemeyen bir şekilde namaz kılmayı telkin ettiğini ve bu bölgede küfrünü yaydığını ifade eder. İbn Havkal Beceliyye fırkasının Mûsâ el-Kâzım’ı imam tanıdığını ve imâmeti yalnız ona ait bir hak olarak kabul ettiğini belirtir. Fırkanın ashaba dil uzatması konusuna temas eden Ebü’l-Arab ise Nefta ve Kayrevan’da kendi devrinin Beceliyye lideri olan Muhammed b. Hasan’dan ashap hakkında kötü bir söz duymadığını söyler (bk. el-Hulelü’s-sündüsiyye, I, 415). Bu farklı rivayetlerin hepsi, Becelî’nin Kuzey Afrika’da İsmâilî olmayan ve fakat büyük bir ihtimalle imâmeti Hasan evlâdına tahsis eden Şiî bir fırkanın liderlerinden olduğu doğrultusundadır. Beceliyye fırkası daha sonraları Murâbıtlar Devleti’nin kurucusu Abdullah b. Yâsîn el-Cüzûlî tarafından ortadan kaldırılmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Havkal, Sûretü’l-arz, I, 91; İbn Hazm, el-Fasl, IV, 182-183; Bekrî, el-Mesâlik, s. 161; Kalkaşendî, Nihâyetü’l-ereb, Beyrut 1405/1984, s. 163-171; el-Hulelü’s-sündüsiyye, I, 415; AǾyânü’ş-ŞîǾa, V, 216-217; Mohammed Talbi, ed-Devletü’l-Aglebiyye (trc. el-Müncî es-Sayyâdî), Beyrut 1985, I, 626-629; Wilferd Madelung, “The Sources of IsmāǾīlī Law”, JNES, XXV (1976), s. 39; a.mlf., “Some Notes on Non-Isma‘īlī Shiism in the Maghrib”, St.I, XLIV (1977), s. 87-89; a.mlf., “İbn Warsand”, EI² Suppl. (İng.), s. 402; “Becelî”, İA, II, 432.
Mustafa Öz