BEDÎÜZZAMAN FÜRÛZANFER

بديع الزمان فروزانفر

(ö. 1897-1970)

Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî hakkındaki araştırmalarıyla tanınan İranlı âlim.

İran’ın Horasan bölgesinde küçük bir yerleşim merkezi olan Buşro nahiyesinde doğdu. Asıl adı Celîl Âga’dır. “Parlak, meşhur” anlamına gelen Fürûzanfer


lakabını ise ona devrinin Horasan valisi vermiştir. Çocukluk ve gençlik dönemi oldukça iyi şartlar altında geçti. İlk öğrenimini doğduğu yerde tamamladıktan sonra Meşhed’e gitti (1919). Orada Edîb-i Nîşâbûrî gibi büyük âlim ve şairlerden Arap ve Fars dili ve edebiyatlarıyla mantık, fıkıh, usûl-i fıkıh gibi ilimleri öğrendi. 1923 yılında gittiği Tahran’da Sipehsâlâr Medresesi’nde başta felsefe olmak üzere birçok alanda öğrenim görme imkânı buldu.

1926’da Tahran Dârülfünunu’na edebiyat öğretmeni olarak tayin edildi, bir yıl sonra da bu görevine ilâveten Mekteb-i Hukuk edebiyat öğretmenliğine getirildi. Bu okullardaki görevinin yanı sıra Tahran Yüksek Öğretmen Okulu Arapça ve Farsça öğretmenliğine tayin edildi (1928). Adı geçen mekteplerdeki öğretim faaliyeti 1934 yılına kadar devam etti. Aynı yıl İlâhiyat Fakültesi dekan yardımcılığına getirildi. 1935’te “Tahkīk der Zindegânî-i Mevlânâ Celâleddîn-i Belhî” adlı teziyle doktora payesini aldı ve yeni kurulan Yüksek Öğretmen Okulu (Dânişserây-i Âlî) ile İlâhiyat Fakültesi profesörlüğüne tayin edildi. Bu öğretim kurumlarında İslâm tarihi ve kültürü dersleriyle tasavvuf, tasavvuf tarihi ve İran edebiyatı tarihi okuttu. 1936 yılında diğer öğretim ve idarî görevlerinin yanı sıra “Va‘z u Hitâbe Müessesesi” başkanlığına, bir müddet sonra da Maarif Yüksek Şûrası üyeliğine tayin edildi. 1944’te Tahran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi dekanlığına seçildi ve bu görevini emekliye ayrıldığı 1967 yılına kadar aralıksız sürdürdü. 1970 yılında vefat etti.

Eserleri. Bedîüzzaman Fürûzanfer’in klasik tarzda ve çoğu gazel tarzında yazdığı şiirler henüz bir divan halinde toplanmamıştır. İslâm kültür ve medeniyeti ile İran tarihi ve edebiyatı hakkında ilmî dergilerde kırk dokuz makalesi yayımlanmıştır. Kitap halindeki eserleri ise şunlardır:

A) Telif Eserleri. 1. Sühan u Sühanverân (I-II, Tahran 1312 hş.). 2. Risâle der Tahkīk-i Ahvâl ü Zindegânî-i Mevlânâ Celâleddîn Muhammed-i Mevlevî (Tahran 1315 hş.). 3. Târîh-i Edebiyyât-ı Îrân (Tahran 1318 hş.). 4. Ferheng-i Tâzî be-Pârsî (Tahran 1319 hş.). Arapça’dan Farsça’ya bir sözlüktür. Fürûzanfer bu eserini “dâl” harfine kadar getirebilmiştir. 5. Hülâsa-i Mesnevî-i Mevlevî (Tahran 1321 hş.). 6. Destûr-i Zebân-i Fârisî (I-II, Tahran 1328-1329 hş.). Liseler için hazırlanan eser devrin dört büyük ilim adamıyla birlikte meydana getirilmiştir. 7. Meǿâhiz-i Kısas ve Temsilât-ı Mesnevî (Tahran 1333 hş.). 8. Ehâdîs-i Mesnevî (Tahran 1347 hş.). Bu eserde Mesnevî’nin 745 beytinde işaret edilen 661 hadisin kaynaklarını tesbit etmiş ve hadisleri alfabetik olarak sıralamıştır. 9. Şerh-i Ahvâl ü Nakd-i Tahlîl-i Âsâr-ı Şeyh Ferîdüddîn ǾAttâr-ı Nîşâbûrî (1353 hş.). Eser, o zamana kadar büyük mutasavvıf-şair Attâr hakkında bilinmeyen birçok hususu aydınlığa kavuşturmuştur. 10. Şerh-i Mesnevî-i Şerîf (I-III, Tahran 1346-1348 hş.). Bu şerhi tamamlayamamıştır.

B) Metin Tahkiki ve Neşirleri. 1. Fîh-i mâ fîh-i Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî (Tahran 1335 hş.). 2. Külliyyât-ı Şems yâ Dîvân-ı Kebîr (I-X, Tahran 1336-1346 hş.). Fürûzanfer’in dikkat ve titizlikle hazırladığı bu eser, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin Mesnevî’si ile RubâǾiyyât’ı dışındaki bütün şiirlerini ihtiva etmektedir. 3. Dîvân-ı Eşrefî-i Gaznevî (1338 hş.) Eseri Müderris Muhammed Takī Rezevî tashih etmiş, Bedîüzzaman Fürûzanfer de edebî ıstılahlarını açıklamıştır. 4. MaǾârif-i Bahâǿeddîn Veled (Tahran 1352 hş.). Mevlânâ’nın babasının vaaz ve konuşmalarını ihtiva etmektedir. 5. MaǾârif-i Burhâneddîn Muhakkık-ı Tirmizî (1340 hş.). 6. Terceme-i Risâle-i Kuşeyriyye (Tahran 1345 hş.). 7. Menâkıb-ı Evhadüddîn-i Kirmânî (Tahran 1348 hş.). 8. Misbâhu’l-ervâh (Tahran 1349 hş.). Şemseddin Muhammed-i Kirmânî’nin eseridir.

Bedîüzzaman Fürûzanfer ayrıca İbn Tufeyl’in Hay b. Yakzân adlı eserini Zinde-i Bîdâr adıyla Farsça’ya tercüme etmiştir (Tahran 1334 hş.).

BİBLİYOGRAFYA:

Reşîd Yâsemî, Edebiyyât-ı MuǾâsır, Tahran 1316 hş., s. 27-28; Muhammed-i İsti‘lâmî, Bugünkü İran Edebiyatı Hakkında Bir İnceleme (trc. Mehmet Kanar), Ankara 1981, s. 172-173; Mecelle-i Dânişkede-i Edebiyyât ve ǾUlûm-i İnsânî, XXII/1, Tahran 1345 hş./1975 (Bedîüzzaman Fürûzanfer özel sayısı); DMF, II, 1961.

Orhan Bilgin