BEHRÂN
بهران
Sirâcüddîn Muhammed b. Yahyâ b. Muhammed et-Temîmî ez-Zeydî (ö. 957/1550)
Yemenli Zeydî fakih.
Aslen Basralı bir aileye mensup olup 888’de (1483) Yemen’in Sa‘de şehrinde doğdu. Behrân lakabıyla tanınmıştır. Gençlik yıllarında bir yandan Yemen’in muhtelif şehirlerinde ticaretle meşgul olurken bir yandan da bulunduğu yerdeki ilim adamlarından ders okudu. En ünlü hocası, zamanında Zeydî fıkhının önde gelen şahsiyetlerinden biri olan Seyyid Murtazâ b. Kāsım’dır. Mütevekkil-Alellah ez-Zeydî döneminde başkadılık yapan Behrân 957 Ramazanında (Eylül 1550) doğum yeri olan Sa‘de’de öldü.
Eserleri. Fıkıh, fıkıh usulü, tefsir, hadis ve Arap edebiyatı sahalarında kaleme aldığı on beş kadar eserinin başlıcaları şunlardır: 1. Teftîħu’l-ķulûb ve’l-ebśâr li’l-ihtidâǿ ilâ keyfiyyeti iķŧiŧâfi Eŝmâri’l-ezhâr. Mütevekkil Yahyâ b. Şemseddin’in (ö. 965/1558) el-Eŝmâr fî fıķhi’l-eǿimmeti’l-aŧhâr adlı kitabının şerhi olup meseleleri delilleriyle zikreden bir Zeydî fıkıh kitabıdır. 2. el-Kâfil. Zeydî fıkıh usulüne dairdir. 3. el-MuǾtemed min ĥadîŝi seyyidine’l-Muŝŧafâ. Kütüb-i Sitte’de yer alan hadislerin fıkıh konularına göre düzenlendiği bir eserdir. 4. el-Muħtaśarü’ş-şâfî fî Ǿilmeyi’l-Ǿarûż ve’l-ķavâfî (bu dört eserin yazma nüshaları için bk. Brockelmann, GAL, II, 534;
Suppl., II, 557; Ziriklî, VIII, 11; el-Habeşî, el-Fikrü’l-İslâmî, s. 234). 5. Cevâhirü’l-aħbâr ve’l-âŝâr el-müstaħrace min lücceti’l-Baĥri’z-zeħħâr. Behrân bu eserinde Mehdî-Lidînillâh’ın (ö. 840/1437) el-Baĥrü’z-zeħħâr’ındaki hadisleri tahrîc etmiştir. Kitap bu eserle birlikte önce Kahire’de (1366/1947), sonra bu baskıdan ofset olarak San‘a’da (1409/1988) beş cilt halinde basılmıştır. 6. Behcetü’l-cemâl ve maĥaccetü’l-kemâl fi’l-meźmûm ve’l-memdûĥ minel ĥiśâl fi’l-eǿimmeti ve’l-Ǿummâl (Kahire 1349). Kaynaklarda adı geçen diğer eserleri arasında, Zemahşerî’nin tefsiri üzerine yazdığı Tekmîlü’l-Keşşâf adlı hâşiye ile Zemahşerî ve İbn Kesîr’in tefsirlerini bir araya getirdiği et-Tefsîrü’l-kebîr’i zikredilebilir (diğer eserleri için bk. Ziriklî, VIII, 11).
BİBLİYOGRAFYA:
Şevkânî, el-Bedrü’ŧ-ŧâliǾ, II, 278-280; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 243-244; Îżâĥu’l-meknûn, I, 269, 317; II, 43, 223, 449; Brockelmann, GAL, II, 533-534; Suppl., II, 557; Ziriklî, el-AǾlâm, VIII, 11; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǾellifîn, XII, 109; el-Ķāmûsü’l-İslâmî, I, 381; Abdullah Ömer el-Habeşî, MerâciǾu târîħi’l-Yemen, Dımaşk 1972, s. 17, 65-66, 146; a.mlf., el-Fikrü’l-İslâmî fi’l-Yemen, 55-56, 93, 234, 370, 656; Muhammed Behcet el-Baytâr, “Kitâbü’l-Baĥri’z-zeħħâr”, MMİADm., XXXIV/3 (1959), s. 512-517.
Harun Ünal