BERGAMALI İBRÂHİM
(ö. 1014/1606)
Osmanlı müderris ve müelliflerinden.
Babası, Halvetiyye tarikatının Sünbüliyye kolunun kurucusu Sünbül Sinan’ın (ö. 936/1529) halifelerinden Kara Mustafa Efendi’dir. Bergamalı İbrâhim
bundan dolayı “Şeyhzâde” lakabıyla anılır. Memleketi olan Bergama’daki tahsil hayatından sonra çeşitli medreselerde müderrislik yaptı; bir müddet Bursa kadılığı görevinde de bulundu. 1004 (1595-96) yılında İstanbul (Çarşıkapı) Sinan Paşa Dârülhadisi’ne (binası halen İşletme Enstitüsü olarak kullanılmaktadır) müderris tayin edildi ve Zilhicce 1014 (Nisan 1606) tarihinde vefatına kadar bu görevde kaldı.
Eserleri. İbrâhim Efendi’nin özellikle hadis, tefsir ve kelâm ilimleriyle meşgul olduğu bilinmektedir. Bu ilimlerle ilgili pek çok risâlesinin ve bazı eserlere yaptığı şerh ve ta‘likatının bulunduğu kaynaklarda zikredilmektedir. Müellifin basılmış herhangi bir eserine rastlanmamıştır. Kütüphanelerimizde nüshası tesbit edilebilen eserleri ise şunlardır: 1. Envârü’l-bevârık fî tertîbi Şerhi’l-Meşârık. Muhaddis Radıyyüddin Sâgānî’nin Meşâriku’l-envâri’n-nebeviyye adlı eserine İbn Melek tarafından yapılan Meşâriku’l-ezhâr fî şerhi Meşârikı’l-envâr adlı şerhin yeni bir usul ile tertip edilmiş şeklidir. Bergamalı İbrâhim eserin mukaddimesinde, bu kaynağa müracaat edenlerin istifadesini kolaylaştırmak amacıyla, onu Mesâbîhu’s-sünne tarzında her babın hadislerini “sıhâh” ve “hısân” diye ikiye ayırarak yeniden düzenlediğini kaydeder. Eserin tam bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Süleymaniye, nr. 279) bulunmaktadır. Aynı eserin Merâfiku’l-ahyâr fî tertîbi Meşârikı’l-envâr adıyla (Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 1144) bir nüshası daha mevcuttur (aynı adlı eksik bir nüsha için bk. Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 3711, vr. 91b-95ª). 2. MecmaǾu’l-Ǿakāǿid. Müellifin değişik akaid risâle ve manzumelerinden faydalanarak derlediğini belirttiği bu risâlesi, daha sonra kendisi tarafından Nazmü’l-ferâǿid fî silki MecmaǾi’l-akāǿid adıyla şerhedilmiştir (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 1388, vr. 101ª-105ª). 3. Risâle fî mevzûǾâti’l-ehâdîs. Mevzû hadisler konusunda kaleme alınmış küçük bir risâledir (Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 1934/2, vr. 6b-13b).
BİBLİYOGRAFYA:
BA, KK, Ruûs Defteri, nr. 233, s. 217; Atâî, Zeyl-i Şekāik, s. 508-509; Keşfü’z-zunûn, II, 1602, 1688-1689; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 29; Sicill-i Osmânî, I, 98; Osmanlı Müellifleri, I, 229; Brockelmann, GAL Suppl., I, 614; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, I, 113; Baltacı, Osmanlı Medreseleri, s. 600; Ali Turgut, Tefsir Usûlü ve Kaynakları, İstanbul 1991, s. 47.
Metin Yurdagür