BERKI
البرقي
Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Hâlid el-Berkı (ö. 274/887)
İmâmiyye mezhebine mensup Şiî fakihi.
Aslen Kûfeli bir ailedendir. Irak Valisi Yûsuf b. Ömer es-Sekafî, Zeyd b. Ali’nin öldürülmesinden sonra Berkı’nin üçüncü dedesi Muhammed b. Ali’yi öldürünce ikinci dedesi Abdurrahman, o zaman küçük bir çocuk olan oğlu Hâlid’i de (Berkı’nin dedesi) yanına alarak İran’ın Kum bölgesine kaçtı ve Berka’ya yerleşti. Ebû Ca‘fer buraya nisbetle Berkı diye anılır.
Değişik konularda birçok eser veren Berkı, İmâmiyye âlimleri nazarında genellikle güvenilir (sika*) bir kişi ise de pek itimat edilmeyen zayıf kimselerden rivayette bulunduğu ve mürsel*lere itibar ettiği için tenkide uğramıştır. Hatta muhtemelen bu sebeple Kum Hâkimi Ahmed b. Muhammed b. Îsâ bir ara onu Kum’dan uzaklaştırmış, fakat daha sonra kendisinden özür dileyip geri gelmesini sağlamıştır. İbn Dâvûd el-Kummî ona hem sika olanlar hem de olmayanlar arasında yer vermiştir. Sika olmayanlar arasında yer verişini Gadâirî’nin Berkı’yi tenkidine bağlıyorsa da Muhsin el-Emîn’in ifadesine göre (AǾyânü’ş-ŞîǾa, III, 106) Gadâirî onu tenkit etmemiş, aksine savunmuştur.
274 (887) yılında vefat eden Berkı’nin ölüm tarihi bazı kaynaklarda 280 (893) olarak da zikredilmektedir.
Eserleri. Berkı’ye birçok eser nisbet edilmiş olup Kays Âl-i Kays (el-Îrâniyyûn ve’l-edebü’l-ǾArabî, III, 47-56) 129, Muhammed el-Emîn de (AǾyânü’ş-ŞîǾa, III, 105-106) 99 kitabını ismen zikreder. Bunların en önemlisi el-Mehâsin’dir. Fıkıh, tevhid, hikmet ve âdâb gibi çeşitli konuları ihtiva eden ve uzun süre Şiîler arasında önemini koruyan bu kitap, iki cilt halinde Celâleddin el-Hüseynî (Tahran 1370) ve Muhammed Sâdık Bahrüddin (Necef 1384/1964) tarafından neşredilmiştir. Ancak matbu nüsha aslının tamamı olmayıp sadece bazı bölümlerini içine almaktadır. Esasen İbnü’n-Nedîm’in, Berkı’nin babası Ebû Abdullah Muhammed b. Hâlid el-Berkı’ye nisbet ettiği ve bu bakımdan diğer kaynaklardan ayrıldığı asıl eserin kitap ve babları hakkında da kesin bilgi yoktur. Bazı kaynaklarda Berkı’ye nisbet edilen kitaplardan hiç değilse bir kısmının müstakil eserler olmayıp el-Mehâsin’in bölümleri olması muhtemeldir. Berkı’nin Kitâbü’r-Ricâl adlı eseri de 1963’te Kâzım el-Mûsevî tarafından Tahran Üniversitesi yayınları arasında neşredilmiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
Mes‘ûdî, Mürûcü’z-zeheb (Abdülhamîd), I, 13; İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist, s. 276, 277; Yâkut, MuǾcemü’l-büldân, I, 389-390; a.mlf., MuǾcemü’l-üdebâ, IV, 132; Safedî, el-Vâfî, VII, 390-392; İbn Hacer, Lisânü’l-Mîzân, I, 262; Ziriklî, el-Alâm, I, 195; Kehhâle, MuǾcemü’l-müellifîn, II, 97, 98; Sezgin, GAS, I, 538; Müneccid, MuǾcem, II, 48; AǾyânü’ş-ŞîǾa, III, 105-107; Ali el-Fâzıl el-Kaînî en-Necefî, MuǾcemü müellifi’ş-ŞîǾa, Kum 1405, s. 68; Kays Âl-i Kays, el-Îrâniyyûn, III, 45-56; Ch. Pellat, “al-Barkı”, EI² Suppl. (İng.), s. 127-128.
Orhan Çeker