BİNÂÜ’l-EF‘ÂL
بناء الأفعال
Arapça’daki fiil kalıplarına dair müellifi meçhul bir eser.
Daha çok Binâ diye tanınan bu eser, fiillerin mâzi ve muzâride gösterdiği ses, yapı ve mâna değişikliği esas alınarak Arapça öğrenmek isteyenlere temel sarf bilgisi vermek için hazırlanmıştır. Mevcut kaynaklarda yazarına rastlanmayan kitabın Şerhu’l-Mufassal’a yapılan bir atfından dolayı 538’den (1143) sonra yazıldığı anlaşılmaktadır.
Arapça’daki fiil kalıplarının sülâsîden südâsîye doğru ve dildeki işleklik sırasına göre masdarlarıyla birlikte verilmesi, ayrıca her kalıbın müteaddî ve lâzım mânalarına işaret edilmesi kitabın en belirgin özelliklerindendir. Fiillerde görülen söz konusu değişiklikleri otuz beş babda ele alan kitap, on sekiz babda sülâsî mücerred ve mezîd fiilleri, kalan on yedi babda da rubâî mücerred ve mezîd fiil kalıplarını vermekte ve “aksâm-ı seb‘a” bilgisiyle son bulmaktadır.
Arap ülkeleri dışında İslâm âleminde, özellikle Osmanlı-Türk dünyasında yüzyıllar boyu okutulan ve Arapça öğreniminde temel bir merhale kabul edilen kitap, Sarf Cümlesi olarak bilinen kitapçıklar grubuyla birlikte veya müstakil olarak birçok defa basılmıştır. Çeşitli şerhleri arasında Muhammed b. el-Hâc Hamîd el-Kefevî’nin (ö. 1168/1755) Şerhu’l-Binâǿ (İstanbul 1257, 1259, 1316) adlı eseriyle Karaağaçlı Ahmed Rüşdî Efendi’nin (ö. 1251 / 1835-36) Esâsü’l-Binâǿ (İstanbul 1250, 1265, 1292) adlı şerhi defalarca basılmıştır. Bu konuda Ahmed b. Muhammed b. Abdülazîz el-Endelüsî’nin de 1038’de (1628-29) tamamladığı Mânihu’l-gınâǿ ve müzîlü’l-Ǿanâǿ min Kitâbi’l-Binâǿ adıyla bir eser kaleme aldığı bilinmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Keşfü’z-zunûn, I, 255; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 157; Osmanlı Müellifleri, I, 316; Serkîs, MuǾcem, II, 1565, 1998; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, II, 119.
Mehmet Çakır