BUHÂRÎ, Ali Şah b. Muhammed
علي شاه بن محمد البخاري
Alî Şâh b. Muhammed b. Kāsım el-Buhârî
XIII. yüzyıl astrologlarından.
Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Daha çok Alâeddin veya Alâ el-Müneccim olarak tanınır. Eşcâr u Esmâr adlı eserinde verilen bilgilerden anlaşıldığına göre babası Muhammed Semerkant dolaylarında ticaretle uğraşmaktaydı. Ali Şah otuz altı yaşında iken 659 (1261) yılında Buhara’ya döndüğünü söylediğine göre 623 (1226) yılında doğduğu anlaşılmaktadır. İlhanlı hanlarından Abaka Han’ın Buhara’yı istilâ ve tahribinden sonra (671/1273) on yıldan fazla yaşadığı bu şehri terketmek zorunda kalan Ali Şah Bağdat’a gitti ve orada on beş yıl kaldı. Ali Şah yazdığı bir kaside ile Abaka’nın Buhara’da yaptığı tahribatı, zulüm ve işkenceyi dile getirdi. Çok zamandır hacca gitmek arzusuyla tutuştuğu halde buna imkân bulamamış ve nihayet 690 (1291) yılına doğru muhtemelen hacca gitmek üzere Bağdat’tan ayrılmıştı. Ölüm tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber adı geçen eserini 700 (1301) yılında yazmış olması, o tarihte hayatta olduğunu ve yetmiş beş yaşlarında bulunduğunu göstermektedir.
Eserleri. Ali Şah’ın astrolojiden başka şiir ve mûsikiyle de ilgilendiği ve bir divan meydana getirdiği anlaşılmaktadır. Bugüne intikal etmiş üç Farsça eseri şunlardır: 1. Eşcâr u Eŝmâr. Abaka Han’ın Buhara’yı istilâ edişinden on beş yıl sonra kaleme alınan ve beş bölümden oluşan bu eser astrolojiye dair olup vezir Şemseddin Muhammed b. Seyfeddin Ahmed Şah b. Bedreddin Mübârek Şah’a ithaf edilmiştir (yazma nüshaları için bk. Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 1964; Ayasofya, nr. 2688, 2795; Beyazıt Devlet Ktp., nr. 2264; Nuruosmaniye Ktp., nr. 2776, 2777). Bu eser Ŝemer-i Şecere-i Nücûm adıyla basılmıştır (Leknev 1903). 2. Aĥkâmü’l-aǾvâm. Astrolojiyle ilgili olan bu eser muhtemelen 690 (1291) yılından biraz sonra yazılmıştır (yazma nüshaları için bk. Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 1966; Nuruosmaniye Ktp., nr. 2767). 3. el-ǾUmdetü’l-İlħâniyye. Zîc-i Şâhî adıyla da bilinen bu eser, Nasîrüddîn-i Tûsî tarafından hazırlanan Zîc-i İlhânî’nin bir özeti mahiyetindedir (eserleri ve bunların diğer yazma nüshaları hakkında geniş bilgi için bk. Storey, II/1, s. 61-62).
BİBLİYOGRAFYA:
Keşfü’ž-žunûn, I, 68; II, 969; Suter, Die Mathematiker, s. 161; Storey, Persian Literature, II/ 1, s. 1, 59, 61-62; D. Pingree, “ǾAlīsāh al-Boķārī”, EIr., I, 887.
Sargon Erdem