BÜZÜRG b. ŞEHRİYÂR
بزرگ بن شهريار
Büzürg b. Şehriyâr er-Râmhürmüzî (ö. IV/X. yüzyıl [?])
Kitâbü Acâibi’l-Hind adlı eseriyle tanınan İranlı bir denizci.
Hayatı, şahsiyeti ve eğitimiyle ilgili olarak gerek klasik gerekse modern kaynaklarda herhangi bir bilgi yoktur; sadece Râmhürmüzî nisbesinden Hûzistan’ın Râmhürmüz şehrinde doğduğu veya orada yetiştiği anlaşılmaktadır.
Seyahat hâtıralarını anlattığı Kitâbü Acâibi’l-Hind adlı eserinden öğrenildiğine göre 288-342 (901-954) yılları arasında Güneydoğu Asya’yı gezmiş ve kitabını da muhtemelen dönüş tarihinden hemen sonra yazmaya başlamıştır. Irak sahillerinden gemisiyle yola çıkan Büzürg, hâtırat şeklinde kaleme aldığı 134 küçük hikâyeden oluşan eserinde Güney Hindistan, Gucerât, Hint takımadaları, Çin ve Japonya’da gördüklerini anlatmış, ayrıca tanıştığı gemici, tüccar ve seyyahların bu bölgelerle Doğu Afrika üzerine naklettikleri hâtıralarına da yer vermiştir. Eser anlattığı ülkelerdeki insanların yaşayışlarını, örf ve âdetlerini yansıtması bakımından son derece önemlidir; bu arada o dönemdeki bir Hint mihracesinin Kur’ân-ı Kerîm’i kendi diline tercüme ettirmiş olduğunu da haber vermektedir.
Bilinen tek nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Ayasofya, nr. 3306) bulunan eserin metnini P. A. van der Lith neşre hazırlamış ve L. Marcel Devic’in Fransızca tercümesiyle birlikte yayımlamıştır (Leiden 1883-1886). Bu tercüme 1926’da Routledge Yayınevi (Londra) tarafından İngilizce’ye çevrilerek Arapça metnin tıpkıbasımıyla birlikte yeniden basılmıştır. İki yıl sonra P. Quennel’in orijinalinden İngilizce’ye yaptığı bir tercüme (London 1928), daha sonra da J. Sauvaget’nin yeniden yaptığı Fransızca tercüme, onun ölümünden sonra adına çıkarılan bir armağanın içinde (Memorial, Damascus 1954, I, 188-300) neşredilmiştir. Bunlardan başka eser R. I. Ehrlich tarafından Rusça’ya da tercüme edilmiştir (Moscow 1959).
BİBLİYOGRAFYA:
Brockelmann, GAL Suppl., I, 409-410; I. U. Krachkovski, Târîhu’l-edebi’l-cogrâfiyyi’l-Arabî (trc. Selâhaddin Osman Hâşim), Kahire 1963, s. 143; Sarton, Introduction, I, 674; Muhammad Zaki, Arab Accounts of India, Delhi 1981, s. 12; “Buzurg Ibn Shâhryâr”, IC, XI/4 (1937), s. 493; DMF, I, 426; J. W. Fück, “Buzurg b. Ŝћahriyar”, EI² (İng.), I, 1358.
Mustafa L. Bilge