CASTELL, Edmund
(1606-1685)
Yedi dilde yazdığı büyük sözlükle tanınan İngiliz şarkiyatçısı ve Sâmî diller âlimi.
Cambridgeshire East Hatley’de varlıklı bir ailenin oğlu olarak doğdu. 1621’de Doğu dilleri tahsili için Cambridge’de Emmanuel College’e girdi ve 1625 yılında buradan mezun oldu. 1628’de mastırını, 1635’te bakaloryasını tamamlayan Castell, B. Walton’un Biblia Polyglotta’sının (Kitâb-ı Mukaddes’in çok dilde tercümesi) hazırlanması çalışmalarına birinci derecede yardımda bulundu. Walton’un kendisinin de itiraf ettiği gibi, Londra’da 1654-1657 yılları arasında altı cilt halinde yayımlanan Biblia Polyglotta’nın Sâmirîce, Süryânîce, Arapça ve Habeşçe tercümelerinin sorumluluğu tamamen Castell’e aitti. Ancak Walton, Castell’in bu sorumluluğuna, çok yoğun ve titiz bir şekilde çalışmasına, hatta yayım masrafları için kendi bütçesinden 1000 sterlin harcama fedakârlığında bulunmuş olmasına rağmen onun esere yaptığı büyük katkıyı aynı ölçüde takdir etmemiştir.
1660 yılında II. Charles’ın tahta çıkışını kutlamak amacıyla İbrânî, Keldânî, Süryânî, Sâmirî, Habeş, Arap, Fars ve Yunan dillerinde yazdığı şiirleri Sol Angliae oriens auspiciis Caroli II regum gloriosissimi (London 1650) adı altında bastırarak krala takdim etti ve nâil olduğu bir miktar ihsanla bozulmuş olan malî durumunu düzene koymaya çalıştı. 1661’de doktorasını bitirdikten sonra büyük bir kütüphanesi bulunduğu için Saint John’s College’e geçti ve Biblia Polyglotta’nın hazırlanmasında sarfettiği mesainin ilhamıyla 1651 yılından beri üzerinde çalıştığı Lexicon Heptaglotton, Hebraicum, Chaldaicum, Syriacum, Samaritanum, Ethiopicum, Arabicum et Persicum (yedi dilde sözlük: İbrânîce, Keldânîce, Süryânîce, Sâmirîce, Habeşçe, Arapça ve Farsça) adlı eserinin telifinde buranın kütüphanesinden çok faydalandı. 1666’da saray papazlığına, 1667’de Canterbury Katedrali’nde özel bir göreve tayin edildi; fakat sağlık sebeplerinden ve üniversitedeki Arapça hocalığından dolayı kilisedeki görevinden muaf tutuldu. 1674’te Royal Society üyeliğine seçildi. Yıllarca çalışmaktan yıpranmış durumda iken Essex’teki Hatfield Peverell bölgesi
papazlığını kabul etti; oradan aynı vilâyetteki Wodeham Walter Kilisesi papazlığına, son olarak da Bedfordshire Higham Gobion Kilisesi’ne tayin edildi ve burada öldü.
Üniversitesinden yeterince ilgi görmemesine rağmen bu çevreye olan bağlılığını sonuna kadar sürdüren Castell, elinde bulunan yaklaşık kırk adet İbrânîce, Arapça ve Habeşçe yazma eseri üniversite kütüphanesine, kendi kütüphanesinden seçilmiş 111 adet kitabı da Emmanuel College’e vasiyet etmiştir.
Castell, yoğun bir mesai sarfederek ve yardımcılarının da katkısıyla on sekiz yılda tamamladığı, birden fazla dilde düzenlenmiş sözlüklerin en meşhurlarından olan büyük lugatını 1669 yılında iki cilt halinde Londra’da yayımlamıştır. Sözlüğün Arapça kısmına Kur’ân-ı Kerîm’de ve İbn Sînâ ile Arap coğrafyacılarının eserlerinde geçen kelimeleri almıştır. Semitik filoloji için bir merhale teşkil eden eserin Süryânîce bölümünü ayrı olarak neşreden J. D. Michaelis (Göttingen 1788), Castell’in çalışkanlığından övgüyle bahseder. Eserin İbrânîce bölümü de Göttingen’de Tier tarafından yayımlanmıştır (1790-1792). Fakat bu orijinal sözlük ilk çıktığında fazla rağbet görmemiştir. Castell öldüğü zaman lugatın satılmayıp elde kalan 500 nüshası, vasiyetlerini yerine getirmekle görevlendirdiği yeğeni Mrs. Crisp tarafından kiraya verdiği evinde emanet bırakılmış ve daha sonra birkaç yıl içinde büyük ölçüde farelerin tahribatına uğrayan kitapların sağlam kalmış sayfalarından ancak bir tek nüsha derlenebilmiştir. II. Charles’a ithafen yazdığı sözlüğün önsözünde telifin hikâyesini anlatan Castell, büyük bir servet harcanarak hazırlanan eserin, çeşitli ıstırap verici hastalıklara rağmen aralıksız sürdürülen titiz ve dikkatli bir çalışmanın ürünü olduğunu yazar. Bu yorucu çalışmaya dayanamayan yardımcılarından bazıları yaşlı halinde onu terketmiş, birisi âniden ölmüş ve Castell onun cenaze masraflarını karşıladığı gibi yetim çocuğuna da sahip çıkmıştır. Eser uğruna yalnız hayatını ve gücünü değil servetini de harcayarak fakir düşen Castell borca girmiş ve kendi borçlarının yanında kardeşinin borçlarından da sorumlu tutularak bir ara hapse dahi atılmıştır; ayrıca büyük bir yangında da kütüphanesinin ve ev eşyasının önemli bir kısmını kaybetmiştir.
Biblia Polyglotta’ya yaptığı katkıların ve Lexicon Heptaglotton ile Sol Angliae’nin dışında Castell’in Arapça öğrenmenin değeri ve faydaları üzerine yaptığı bir üniversite açış konuşmasını Kapp Clarissimorum Virorum Orationes selectae adlı kitabında yayımlamıştır. Ayrıca yakın dostu Lightfoot’a hitaben yazdığı yine sonradan yayımlanmış yirmi üç mektubu bulunmakta, İbn Sînâ’nın el-Kanûn fi’t-tıbb’ının Plempius nüshasına eklediği hâşiye ise British Museum’da muhafaza edilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
S. Lane-Poole, “Castell, Edmund”, The Dictionary of National Biography (ed. L. Stephan – S. Lee), Oxford 1959-60, III, 1180-1181; Necîb el-Akıkı, el-Müsteşrikun, Kahire 1964, II, 42-43; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), I, 282; TA, IX, 471-472; ML, II, 805; R. Loewe, “Castell, Edmund”, EJd., V, 236-237; Büyük Larousse, İstanbul 1986, IV, 2210.
Zülfikar Tüccar