CENEDÎ, Muhammed b. Yûsuf

محمّد بن يوسف الجندي

Ebû Abdillâh Bahâüddîn Muhammed b. Yûsuf b. Ya‘kub el-Cenedî (ö. 732/1332)

Kitâbü’s-Sülûk adlı eseriyle tanınan Yemenli tarihçi.

Hayatının büyük bir bölümünü Zebîd’de geçirdi. Yemen’in çeşitli şehirlerinde kadılık, müderrislik, Aden ve Zebîd’de muhtesiblik yaptı. Bilinen tek eseri Kitâbü’s-Sülûk fî tabakāti’l-Ǿulemâǿ ve’l-mülûk’tür. Yemen’in İslâmî dönemi hakkında önemli bilgiler ihtiva eden bu eser Târîhu’l-Cenedî ve Tabakātü’l-Cenedî adlarıyla da tanınmaktadır. Müellif tarihin önemine dair bir mukaddimeyle başladığı eserinde Hz. Peygamber’in hayatı hakkında kısa bilgi verdikten sonra Yemenli ve Yemen’e gelmiş olan sahâbîler, tâbiîn, tebeü’t-tâbiîn, Yemenli kadılar, âlimler, edip, şair ve mutasavvıflar, 730 (1330) yılına kadar Yemen’de hüküm süren Resûlî hükümdarları, vezirleri ve emîrlerinden bahseder. Biyografilerini yazdığı şahısların nesepleri, doğum tarihleri, varsa hocaları, öğrencileri ve yaptıkları görevleri anlatır. Hocası allâme Ebü’l-Hasan el-Asbahî’nin teşvikiyle yazdığı Kitâbü’s-Sülûk’ün başlıca kaynakları, İbn Semüre el-Ca‘dî’nin Tabakātü fukahâǿi’l-Yemen, Ahmed b. Abdullah er-Râzî es-San‘ânî’nin Târîhu SanǾâ, İshak b. Cerîr es-San‘ânî’nin Târîhu SanǾâ; Umâre el-Yemenî’nin Târîhu’l-Yemen (el-Müfîd fî ahbâri SanǾâ ve Zebîd), İbn Hallikân’ın Vefeyâtü’l-aǾyân adlı eserleridir.

Cenedî büyük bir dikkat ve itina ile kaleme aldığı eserinde daha önceki bazı tarihçilerin yaptığı hataları düzeltmiş, kabile ve yer adlarını doğru olarak tesbit etmiştir. Ancak eseri, tertibi ve bazı şahıslar hakkında çok kısa bilgi verilmesi, hatta doğum ve ölüm tarihlerinin dahi zikredilmemesi gibi sebepler yüzünden tenkit edilmiştir.

Ali b. Hasan el-Hazrecî, Hüseyin b. Abdurrahman el-Ehdel ve Ebû Mekreme gibi birçok tarihçiye kaynak olan Kitâbü’s-Sülûk’ün tamamı henüz neşredilmemiştir. Başta Köprülü Kütüphanesi (nr. 1107) olmak üzere çeşitli kütüphanelerde yazma nüshaları mevcuttur (yazma nüshaları için bk. Ahmed b. Hâfız el-Hikemî, s. 97-98). Eserin Yemen’deki Fâtımî dâî*leri ve Karmatîler’le ilgili bölümü Henry Cassel Kay tarafından İngilizce tercümesi ve geniş notlar ilâvesiyle Yaman, Its Early Mediaeval History adlı eserin içinde neşredilmiş (London 1892), Hasan Süleyman Mahmûd H. C. Kay’ın mukaddimesini ve notlarını Arapça’ya çevirerek bu bölümü tekrar yayımlamıştır (Kahire 1957). Umâre el-Yemenî adlı meşhur tarihçinin hayatı ve eseriyle ilgili kısmı ise Hartwig Derenbourg tarafından ǾOumara du Yémen, sa vie et son oeuvre adlı eserin II. cildi içinde neşredilmiştir (Paris 1902).

Hüseyin b. Abdurrahman el-Ehdel (ö. 855/1451) Kitâbü’s-Sülûk’ü ihtisar etmiş ve esere Tuhfetü’z-zemen fî târîhi sâdâti’l-Yemen (aǾyâni ehli’l-Yemen)


adıyla kendi zamanına kadar gelen bir zeyil yazmıştır (Keşfü’z-zunûn, I, 366).

BİBLİYOGRAFYA:

Sehâvî, el-İǾlân bi’t-tevbîh, s. 35, 36, 56, 267, 287-289, 299; Keşfü’z-zunûn, I, 366; II, 999; Serkîs, MuǾcem, I, 714; II, 1378; Brockelmann, GAL, II, 234; Suppl., II, 236; Ziriklî, el-AǾlâm, VIII, 25; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, XII, 141; F. Rosenthal, A History of the Muslim Historiography, Leiden 1968, s. 288, 306, 471, 484-486; Eymen Fuâd Seyyid, Mesâdiru târîhi’l-Yemen fi’l-asri’l-İslâmî, Kahire 1974, s. 87, 104, 109, 112, 139-141, 178-180; Sarton, Introduction, III/1, s. 958; Köprülü Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu, İstanbul 1406/1986, I, 565; el-Kamûsü’l-İslâmî, I, 640; Abdullah Muhammed el-Habeşî, Mesâdirü’l-fikri’l-İslâmî fi’l-Yemen, Beyrut 1408/1988, s. 461-462; Ahmed b. Hâfız el-Hikemî, “es-Sülûk fî tabakāti’l-Ǿulemâ ve’l-mülûk”, Âlemü’l-kütüb, VI/1, Riyad 1985, s. 93-99; C. L. Geddes, “Djanadı”, EI² (İng.), II, 441.

Abdülkerim Özaydın