CEVZAKI
الجوزقي
Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed eş-Şeybânî el-Horasânî (ö. 388/998)
Muhaddis.
306’da (918) Nîşâbur’a bağlı Cevzak köyünde doğdu. Dayısı muhaddis Ebû İshak İbrâhim b. Muhammed el-Müzekkî ile birlikte Mekke, Bağdat, Hemedan, Serahs ve Rey gibi şehirlere ilim tahsili için yolculuklar yaptı. Degūlî, İbn Adî, İbnü’ş-Şarkı gibi muhaddislerden ders aldı. Bu seyahatleri sırasında ayrıca muhaddis ve mutasavvıf Ebû Saîd İbnü’l-Arâbî ile dil âlimi İsmâil es-Saffâr’dan faydalandı. Hâkim en-Nîsâbûrî ve Ebü’t-Tayyib et-Taberî gibi âlimler de kendisinden rivayette bulundular. Değerli eserler yazmış olmasına rağmen Cevzakī hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır. Kaynaklarda onun, “Hadis öğrenmek için 100.000 dirhem harcadım, fakat onunla bir dirhem kazanmadım” dediği nakledilmektedir. Cevzakī 20 Şevval 388’de (15 Ekim 998) Nîşâbur’da vefat etmiştir.
Eserleri. 1. Kitâbü’l-CemǾ beyne’s-Sahîhayn. Kitâbü’s-Sahîh mine’l-ahbâr adıyla da anılan eser, Buhârî ile Müslim’in el-CâmiǾu’s-sahîh’lerindeki hadisleri bir araya toplamak maksadıyla yapılan çalışmaların ilki olarak bilinmektedir. Bir nüshası Rabat’ta Evkaf Kütüphanesi’nde (nr. 118) bulunmaktadır. Diğer bir nüshası da Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’dedir (nr. 20.075 b). 2. el-Müsnedü’s-sahîh Ǿalâ Kitâbi Müslim. Müslim’in el-CâmiǾu’ś-śaĥîĥ’i üzerinde yapılan müstahrec* çalışmalarından biri olan eserin günümüze kadar gelip gelmediği bilinmemektedir. Kâtib Çelebi, bu eserin Ebû Avâne el-İsferâyînî tarafından ihtisar edildiğini söylemektedir (Keşfü’z-zunûn, II, 1685). 3. el-Müttefik ve’l-müfterik. Hem kendilerinin hem de babalarının veya aynı zamanda dedelerinin ismi, lakabı ve nisbesi yazılış ve okunuş bakımından aynı olan şahıslara dair oldukça hacimli meşhur bir eserdir. Müellifin aynı konuda daha az hacimli bir başka eseri de bulunduğu kaydedilmektedir. Her iki çalışmanın da günümüze geldiği bilinmemekle beraber bu eserin Hatîb el-Bağdâdî’nin aynı adlı eserine kaynaklık ettiği anlaşılmaktadır. Kâtib Çelebi’nin bu eseri el-Müttefik fî fürûǾi’l-Hanefiyye adıyla zikretmesi (Keşfü’z-zunûn, II, 1585) bir hata eseri olmalıdır.
Cevzakī’nin bunlardan başka Şâfiî’nin er-Risâle’sini şerhettiği, ayrıca el-ErbaǾûn adlı bir eser yazdığı kaynaklarda zikredilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’l-Esîr, el-Lübâb, I, 309; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XVI, 493-495; a.mlf., Tezkiretü’l-huffâz, III, 1013-1014; Sübkî, Tabakat, III, 184; İbnü’l-İmâd, Şezerât, III, 365-366; Yâkut, MuǾcemü’l-büldân, II, 169; Safedî, el-Vâfî, III, 316; İsnevî, Tabakatü’ş-ŞâfiǾiyye, I, 353-354; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire (Popper), IV, 199; Süyûtî, Tabakatü’l-huffâž (Ömer), s. 401; Keşfü’z-zunûn, I, 53, 557, 599, 873; II, 1585, 1685; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 56; Tecrid Tercemesi, I, 262; Sezgin, GAS, I, 211; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe, 27, 102, 115; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, X, 240; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), VI, 226.
İsmail L. Çakan