CEZÎRÎ, Abdurrahman b. Muhammed
عبد الرحمن بن محمّد الجزيري
Abdurrahmân b. Muhammed b. İvaz el-Cezîrî (ö. 1882-1941)
Mısırlı hukukçu.
Yukarı Mısır’daki Sûhâc vilâyetine bağlı Şendevîl adasında doğdu. Ezher’de öğrenim gördü (1895-1908). Meslek hayatına mezun olduğu bu okulda ders vermekle başladı. Ardından Vakıflar Bakanlığı’nın (Vezâretü’l-evkāf) mescidler kısmında önce müfettişliğe (1912), sonra da başmüfettişliğe tayin edildi. Daha sonra Külliyyetü usûli’d-dîn’de profesör olarak görev yapan Cezîrî, Hey’etü kibâri’l-ulemâ’ya üye oldu. Hanefî olmasına rağmen karşılaştırmalı bir fıkıh eseri yazacak kadar dört mezhebe de vâkıftı. Hulvân’da vefat etti.
Eserleri. 1. el-Fıkh Ǿale’l-mezâhibi’l-erbaǾa. Dört mezhebe dair karşılaştırmalı bir fıkıh kitabıdır. 1922 yılında Mısır Vakıflar Bakanlığı, Ezher Üniversitesi tarafından oluşturulan bir komisyona, ders kitabı olarak okutulmak üzere karşılaştırmalı bir fıkıh eseri hazırlama görevi verdi. İbadetlerle ilgili I. cilt (Kahire 1928) büyük bir kabul görünce Vakıflar Bakanlığı, Cezîrî başkanlığında dört mezhep âlimlerinden oluşan yeni bir komisyon görevlendirdi ve eserin tekrar gözden geçirilerek yayımlanmasını sağladı (Kahire 1931). Eserin II-IV. ciltlerini (Kahire 1933-1937, 1939; Beyrut 1969) bizzat hazırlayan Cezîrî’nin vefatı üzerine had*lerle ilgili V. cilt Ali Hasan el-Arîd tarafından, onun notlarından derlenip eksikleri tamamlanarak neşredilmiştir (I-V, Kahire 1972; İstanbul 1984). Eser Dört Mezhebin Fıkıh Kitabı adıyla (I-VII, İstanbul 1971-1978, 1988, 1991) Hasan Ege tarafından, Dört Mezhebe Göre İslâm Fıkhı adıyla da (I-VIII, İstanbul 1989-1990/1409-1410) Mehmet Keskin tarafından Türkçe’ye tercüme edilmiştir. 2. Tavżîhu’l-Ǿakāǿid fî Ǿilmi’t-tevhîd (Kahire 1933). 3. Edilletü’l-yakīn fi’r-reddi Ǿalâ Kitâbi Mîzâni’l-hak ve gayrihî min metâǾini’l-mübeşşirîne’l-Mesîhiyyîn fi’l-İslâm (Kahire 1934). Başta meşhur Alman misyoneri Karl Gottlieb Pfander’in (ö. 1865) Waage der Wahrheit (Arapça’sı Mîzânü’l-haķ) adlı kitabında yer alan görüşler olmak üzere bazı hıristiyan misyonerleri tarafından İslâm’a yöneltilen saldırılara bir reddiyedir. 4. Ahsenü’l-beyân fi’r-reddi Ǿalâ men meneǾa tercemete tefsîri’l-Kurǿân (Kahire 1355). Kur’an’ın meâlen de olsa tercüme edilemeyeceğini ileri sürenlere karşı reddiye olarak kaleme alınmıştır. Ayrıca el-Ahlâku’d-dîniyye ve’l-hikemü’ş-şerǾiyye ile Dîvânü Hutab adlı eserleri de yayımlanmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Cezîrî, Dört Mezhebe Göre İslâm Fıkhı (trc. Mehmet Keskin), İstanbul 1989-90/1409-10, mütercimin önsözü, s. 1, 2; Ziriklî, el-AǾlâm, IV, 111; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǾellifîn, V, 186; A. S. Fulton – M. Lings, Second Supplementary Catalogue of Arabic Printed Books in the British Museum, London 1959, s. 46; el-Kāmûsü’l-İslâmî, I, 609; Âyide İbrâhim Nasîr, el-Kütübü’l-ǾArabiyyetülletî nüşiret fî Mısr beyne Ǿâmey 1926-1940, Kahire 1980, s. 16, 37, 43; Bessâm Abdülvehhâb el-Câbî, MuǾcemü’l-aǾlâm, Limasol 1407/1987, s. 407.
Cengiz Kallek