ÇINARALTI
Orhan Seyfi Orhon tarafından çıkarılan haftalık Türkçü fikir ve sanat dergisi.
Bazı aralıklarla 9 Ağustos 1941-9 Haziran 1948 tarihleri arasında toplam olarak 161 sayı yayımlanmıştır.
Yayın hayatında üç devre görülen derginin ilk devresi 9 Ağustos 1941-15 Temmuz 1944 yılları arasındadır. 34. sayıdan sonra (28 Mart 1942) geçici olarak yayın faaliyeti durdurulmuş, iki ay kadar sonra tekrar yayına başlamıştır. 66. sayıda Yusuf Ziya Ortaç da yayına katılmış, ancak bu beraberlik 73. sayıya (13 Şubat 1943) kadar devam etmiştir. Derginin 130. sayısında (18 Mart 1944) esasta Türkçülük ülküsünden ayrılmadan fikir, sanat ve aktüalitede bazı yenilikler yapılacağı açıklanmıştır. Derginin ebadı büyümüş, daha önce mevcut Türkçü sloganlar kaldırılmıştır. Bu devre 146. sayıya kadar devam eder. 26 Ağustos-16 Eylül 1944 tarihleri arasındaki ikinci devrede dergi gazete görünümünü alır. Ancak dört sayı süren ve yayına Y. Ziya Ortaç’ın ikinci defa katıldığı bu devrede de dergiye milliyetçilik meselesi, dil ve edebiyat konularıyla şiirler hâkim durumdadır. 17 Mart-9 Haziran 1948 tarihleri arasındaki üçüncü ve son devrede derginin sahibi ve başyazarı Yusuf Ziya Ortaç’tır. Bu devrede ancak on bir sayı yayımlanabilen derginin yayın hayatı 9 Haziran 1948’de sona erer.
Çınaraltı, yayın hayatına başlarken Türkçü bir dergi hüviyetinde olmakla beraber daha sonraki yıllarda biraz da siyasî iktidarın Türkçüler üzerindeki baskılarının tesiriyle zaman zaman Türkçülüğü savunur duruma geçtiği halde zaman zaman da bu fikriyatın tamamen dışında tarafsız bir dergi hüviyetine bürünmüştür. Dergi 1944 yılında meşhur Nihal Atsız-Sabahattin Ali davasını (bk. DİA, IV, 87) yorum yapmadan verirken devrin cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün Türkçüler’e hücum eden 19 Mayıs bayramı konuşmasını imalı bir şekilde nakleder.
Devrin siyasî havası dolayısıyla Mayıs 1944’ten sonra magazine kaymakla beraber yine de ilk çıkışındaki Türkçü fikir ve sanat dergisi hüviyetini korumaya çalışmıştır. Yayın hayatı boyunca dergide birçok şiir yanında Türkçülük, milliyetçilik, Türk medeniyeti ve kültürü, Türk sanatları, dil, din, ticaret ve iktisat, mûsiki, tarih ve edebiyatla ilgili pek çok makale neşredilmiştir. Yayımlandığı
dönemin çeşitli kültür meselelerine de eğilen dergi, Bursa, Kırım ve Makedonya ile Türkistan’a ait çeşitli folklorik bilgiler, örf ve âdetlerle yurt dışında kalan bir kısım sanat eserlerine dair yazılara da yer vermiştir. Çınaraltı, esasında Türk kültürünün, Türk tarih ve medeniyetinin çeşitli coğrafyalardaki varlığıyla meşgul olmayı milliyetçilik anlayışının temeli saymıştır. Birçok sayıda Ziya Gökalp’ten iktibaslar yapan dergi ayrıca Atatürk, Ziya Gökalp, Nâmık Kemal, Ahmed Hâşim ve Ömer Seyfettin için özel sayılar çıkarmıştır.
Yedi yıllık yayın hayatı boyunca dergide şiir, hikâye, hâtıra ve makaleleri yayımlanan belli başlı isimler şunlardır: M. Emin Yurdakul, B. Kemal Çağlar, Yahya Kemal, Şükûfe Nihal, Y. Ziya Ortaç, Nihal Atsız, Halide Nusret, Orhan Seyfi Orhon, Edip Ayel, Zeki Ömer Defne, Faruk Nafiz Çamlıbel, Halit Fahri Ozansoy, Mithat Cemal, Fazıl Ahmet Aykaç, Feyzi Halıcı, H. Nihat Boztepe, Mehmet Çınarlı, H. Namık Orkun, Z. Velidi Togan, R. Oğuz Türkkan, Nejdet Sançar, Besim Atalay, Enver Behnan Şapolyo, İsmail Hami Danişmend, Peyami Safa, Altemur Kılıç.
Derginin 59. sayısından itibaren (7 İkinciteşrin 1942) “Çınaraltı neşriyat” adı altında bir yayın serisi kurulmuş, bu seride Yusuf Ziya’nın Beşik, Orhan Seyfi’nin Dün, Bugün, Yarın ve H. Namık Orkun’un Yeryüzünde Türkler ve Millî Türk Efsaneleri adlı eserleri yayımlanmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Musa R. Bilgi, Çınaraltı Dergisinde Çıkan Şiirlerin Tahlili (lisans tezi, 1975), İÜ Ed.Fak. Ktp., THT, nr. 1128; Cihat Erol, Çınaraltı Mecmuasının Sistematik Tetkiki (lisans tezi, 1980), İÜ Ed.Fak. Ktp.; Hasan Kolcu, Türk Edebiyatında Hece-Aruz Münakaşaları (doktora tezi, 1989), İÜ Ed.Fak. Ktp., THT, nr. 59; Ziya Bakırcıoğlu, “Çınaraltı”, TDEA, II, 142-143; Ömer Faruk Akün, “Atsız, Hüseyin Nihal”, DİA, IV, 87.
Kâzım Yetiş