CODERA y ZAIDIN, Francisco
(ö. 1836-1917)
İspanyol şarkiyatçısı.
İspanya’da Aragon bölgesinin Pireneler’e yakın Fonz kasabasında orta halli bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Küçük yaşlarından itibaren parlak zekâsı, güçlü hâfızası ve öğrenmeye olan merakı ile dikkatleri çekti. 1855’te Zaragoza Üniversitesi’nde fen bilimleri ve ilim tarihi okumaya başladı; ancak bir süre sonra devam ettiği fakültenin kapatılması, tahsil hayatının sosyal bilimler alanına kaymasına sebep oldu. Bir taraftan ilâhiyat, diğer taraftan edebiyatla ilgilenirken hukuk bilgisini geliştirmek gayesiyle 1861 sonrasında Madrid’e gitti. Burada hukukun yanı sıra Grekçe, Latince, İbrânîce ve Arapça öğrendi. 1868’de Zaragoza Üniversitesi’ne Grekçe profesörü olarak tayin edildi; daha sonra aynı görevle bir süre de Gırnata’da çalıştı. Zaragoza’da bulunduğu sırada takip ettiği Severo Catalina ve Pascual de Gayangos’un dersleri, Arapça çalışma şevkini arttırdığı gibi kendisine Arapça kaynaklara dayanarak memleketi olan Aragon’un tarihini yazma fikrini de ilham etti. 1874 yılında katıldığı bir imtihanı kazanarak Madrid Üniversitesi’nde Arap dili profesörü oldu. 1888’de ilmî araştırmalar yapması için İspanyol hükümetince Kuzey Afrika’ya gönderildi. Burada bulunduğu süre içinde hem Arapça’sını geliştirdi, hem de Tunus ve Cezayir’den çok sayıda el yazması eser toplayarak zengin bir kütüphane sahibi oldu. Ülkesine dönüşünde Madrid Üniversitesi’nde Pascual de Gayangos’un yerine Arapça bölümünün başkanlığına getirildi.
Codera yaptığı araştırmalar yanında Endülüs tarih ve kültürünün bazı temel kaynaklarının neşrini de gerçekleştirdi. Bu çabası ona, Endülüs İslâm kültür ve medeniyetini kendi orijinal kaynaklarından tanıma imkânını verdi ve bunun sonucunda, ele aldığı konularda ortaya koyduğu tarafsız ve ön yargısız tutumuyla, o zamana kadar genellikle İslâm aleyhinde tezler üreten İspanyol şarkiyatçıları arasında yeni ve farklı bir çığırın öncüsü oldu. “Los Benî Codera” (Codera’nın oğulları) lakabıyla anılan Julián Ribera, Miguel Asin Palacios, Angel González Palencia gibi ünlü öğrencileri, onun açtığı bu çığırı bir ekole dönüştürerek İspanyol
şarkiyatçılığının ilmî temeller üzerine oturmasını sağladılar.
Codera’nın asıl hedefi, müslüman İspanya’ya ait genel bir kültür tarihi yazmaktı. Bu arzusunu tek bir eserle gerçekleştiremediyse de böyle bir eserin parçaları olarak kabul edilebilecek birçok önemli çalışma yaptı. Bu çalışmaların iki temel özelliğinden biri, hıristiyan kaynaklarını ihmal etmemekle beraber daha çok İslâm kaynaklarına dayandırılmış olmaları, diğeri de daha önceki İspanyol şarkiyatçılarının kaleme aldıkları eserlere kıyasla peşin hükümlerden ve bunların sebep olduğu hatalardan büyük ölçüde arınmış bulunmalarıdır.
1879’da Real Academia de Historia’nın üyeliğine seçilen ve burada Endülüs medeniyetine dair çeşitli konferanslar veren Codera, aynı zamanda iyi bir nümismat ve epigrafist olarak da kendini göstermiştir. 1904’te Codera’nın anısına Homenaje a Don Francisco Codera (Zaragoza 1904) adıyla bir armağan hazırlanmıştır.
Eserleri. A) Monografiler. 1. Mozárabes, su condición social y política (Lerida 1866). İslâm kültürünü benimsemiş hıristiyan İspanyollar’ın sosyal ve siyasî hayatları hakkındadır. 2. Tratado de numismátice arábigo-espanola (Madrid 1879). Endülüs İslâm paralarıyla ilgili bir araştırmadır. 3. Estudios críticos de la historia árabe-espanola (Zaragoza-Madrid 1903-1917). Journal Asiatique’te yayımlanmış çeşitli makalelerinin, “Coleccion de Estudios Arabes” dizisinin VIII ve IX. ciltleri olarak yapılmış toplu bir yayımdır. 4. Decadencia y disaparición de los Almorávides de Espana (Zaragoza 1899). Murâbıtlar’ın Endülüs’teki hâkimiyetlerinin zayıflaması ve yıkılışı üzerine yapılmış bir çalışmadır.
B) Neşirler (Biblioteca Arabigo-Hispana serisi). 1. İbn Beşküvâl, es-Sıla (I-II, Madrid 1882-1883). 2. Ahmed b. Yahyâ ed-Dabbî, Bugyetü’l-mültemis (J. Ribera ile birlikte, Madrid 1884-1885). 3. İbnü’l-Ebbâr, et-Tekmile li-Kitâbi’s-Sıla (I-II, Madrid 1886-1887). 4. İbnü’l-Faradî, Târîhu Ǿulemâǿi Endelüs (I-II, Madrid 1890). 5. İbn Hayr, Fehrese (J. Ribera ile birlikte, Zaragoza 1893).
Codera’nın belli başlı makaleleri de şunlardır: “Contenido de las cien primeras paginas de la Assilah de Aben Pascual” (Boletin de la Real Academia de la historia, sy. 2 [Madrid 1882], s. 164-168); “Segundo cuaderno de la Assilah de Aben Pascual” (a.g.e., sy. 2 [1882], s. 215-217); “Manuscritos de autores arabes espanoles existentes en Tunez” (a.g.e., sy. 5 [1884], s. 9-11); “Comision Historica en Tunez, 1884” (a.g.e., sy. 12 [1888], s. 380-399); “Tres manuscritos importantes de autores arabes espanoles en la mezquite mayor du Tunez” (a.g.e., sy. 12 [1888], s. 399-406); “Manuscritos arabes de la mezquita mayor de Tunez en la Exposicion historico-europea” (a.g.e., sy. 21 [1892], s. 462-463); “Libros procedentes de Marruecos” (a.g.e., sy. 24 [1894], s. 365-378); “Libros arabes adquiridos para la Academia” (a.g.e., sy. 23 [1893], s. 448-454; sy. 26 [1895], s. 408-416); “Copia de un tono de Aben Çaid al-Mughrib fi hula al-Maghrib a la Academia” (a.g.e., sy. 27 [1895], s. 148-160); “Manuscritos arabes espanoles de le coleccion de la casa Brill de Leiden” (a.g.e., sy. 27 [1895], s. 266-273); “Lápida arábiga descubierta en la Catedral de Cordóba en el ano 1896” (a.g.e., sy. 32 [1898], s. 10-16); “Peleografia árabe: dificultades que ofrece-su estadomedios de desarrollo” (a.g.e., sy. 33 [1898], s. 297-306); “Catálogos de bibliotecas de Constantinopla” (a.g.e., sy. 18 [1891], s. 297-303; sy. 35 [1899], s. 494-502).
BİBLİYOGRAFYA:
Homenaja a Don Francisco Codera (nşr. Estudios de Erudición Oriental), Zaragoza 1904; Necîb el-Akıkı, el-Müsteşrikun, Kahire 1980, II, 187-188; ed-Dirâsâtü’l-ǾArabiyye ve’l-İslâmiyye fî Ûrubbâ, Beyrut 1982, s. 136-137; D. Wasserstein, The Rise and Fall of the Party Kings, Princeton 1985, s. 298-300, 308; Cl. Huart, “Francisco Codera y Zaidin”, JA, XI (1918), s. 317-319; I. Cattan, “L’orientaliste espagnol Francisco Codera y Zaidin”, RT (1918), s. 128-129; E. García Gómez, “Homenaje a Don Francisco Codera (1836-1917)”, al-Andalus, XV / 2, Madrid 1950, s. 263-274.
Mehmet Özdemir