CÛZEKĀNÎ
الجوزقاني
Ebû Abdillâh Hüseyn b. İbrâhîm b. Hüseyn el-Hemedânî el-Cûzekānî (ö. 543/1148)
Hadis âlimi.
Hemedân’da bir yerleşim merkezi veya bir kabilenin adı olan Cûzkān’a nisbetle Cûzekānî, Cevrekānî, Cûrekānî, Cûrkānî ve Cûzekı gibi farklı nisbelerle anıl-maktadır. İbnü’l-Kayserânî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Mende, Abdülhâlik b. Ahmed el-Yûsufî ve A‘meş diye tanınan Hamd b. Nasr el-Hemedânî gibi hocalardan hadis almıştır. Abdürrezzâk el-Cîlî ve kendisinden kitâbet* usulüyle hadis yazmış olan kız kardeşinin oğlu Necîb b. Gānim et-Tayyân başlıca talebelerindendir. Bağdat’a gidip orada hadis rivayet etmiştir. 16 Receb 543’te (30 Kasım 1148) seferde bulunduğu sırada vefat eden Cûzekānî’nin nerede öldüğü bilinmemektedir.
Cûzekānî’nin hadise dair birçok eser yazdığı kaydedilmektedir; bunların en meşhuru uydurma hadisleri senedleriyle birlikte ihtiva eden el-Ebâtîl adlı kitabıdır. Eser el-MevzûǾât mine’l-ehâdîsi’l-merfûǾât adıyla da anılmaktadır. Kitabın ismini Brockelmann el-Ehâdîsü’l-ebâtîl ve’l-menâkîr ve’s-sıhâh ve’l-meşâhîr olarak tesbit etmiştir. Eseri inceleyen Zehebî, müellifin birçok rivayeti sahih sünnete aykırı olması sebebiyle uydurma olarak nitelendirdiğini söylemekte ve çeşitli hatalarını tesbit ettiğini belirtmektedir (Tezkiretü’l-huffâz, IV, 1308). Bazı muhaddisler de onun sahih sünnete aykırı oldukları gerekçesiyle birçok rivayeti uydurma diye nitelendirmesini doğru bulmamakta, cem‘ ve te’lîf* metoduyla hadisleri bağdaştırma imkânı varken bu yola gitmeyi uygun görmemektedirler. Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî el-MevzûǾâtü’l-kübrâ’nın telifinde Cûzekānî’nin bu eserini esas almıştır. el-Ebâtîl Abdurrahman Abdülcebbâr el-Firyuvâî’nin tahkikiyle Hindistan’da basılmıştır (1983).
BİBLİYOGRAFYA:
Yâkut, MuǾcemü’l-büldân, II, 184; İbnü’l-Esîr, el-Lübâb, I, 307; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XX, 177-178; a.mlf., Tezkiretü’l-huffâz, IV, 1308-1309; Safedî, el-Vâfi, XII, 315-316; İbn Hacer, Lisânü’l-Mîzân, II, 269-271; Süyûtî, Tabakātü’l-huffâž (Lecne), s. 471; İbnü’l-İmâd, Şezerât, IV, 136; Brockelmann, GAL, I, 623; Îzâhu’l-meknûn, II, 261; Ziriklî, el-AǾlâm, II, 247; Kehhâle, MuǾcemü’l-müellifîn, III, 306; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe, s. 149; Kays Âl-i Kays, el-Îrâniyyûn, III, 542-543.
Selman Başaran