DELÂİLÜ’n-NÜBÜVVE
(دلائل النبوة)
Ebû Bekir el-Beyhakī’nin (ö. 458/1066) Hz. Peygamber’in nübüvvetini mûcizeleriyle ispat etmeyi amaçlayan eseri.
Tam adı Delâǿilü’n-nübüvve ve maǾrifetü ahvâli sâhibi’ş-şerîǾa olan eser, Beyhakī’nin ileri yaşlarında yazdığı en son kitaplarından biridir. Beyhakī, kendi ifadesinden anlaşıldığına göre, eseri telif ederken “eş-Şeyhü’r-Reîs” diye andığı hocası (muhtemelen Ebû Sa‘d Muhammed b. İbrâhim el-Hargūşî) tarafından yazılmış olan el-Medhal ilâ Kitâbi Delâǿili’n-nübüvve adlı eseri örnek almıştır.
Bablar şeklinde düzenlenen eseri bir giriş ve on bir bölüm halinde ele almak mümkündür. Giriş kısmında geçmiş peygamberlerin nübüvvetiyle Hz. Muhammed’in nübüvvetinin ancak mûcizelerle ispat edilebileceği belirtildikten sonra
Hz. Peygamber’e ait en büyük mûcizenin Kur’ân-ı Kerîm olduğuna ve Kur’an’ın taşıdığı çeşitli i‘câz yönleriyle diğer mûcizelerden daha kuvvetli bir delil teşkil ettiğine işaret edilir. Haberin kısımları, haber-i vâhidin delil oluşu, hadislerin nevileri ve hadis usulüne dair çeşitli konular hakkında verilen kısa bilgilerle giriş kısmı tamamlanır. Birinci bölümde Hz. Peygamber’in soyu, isimleri, doğumu, çocukluk dönemi ve bu sırada meydana gelen hârikulâde olaylarla ilgili rivayetler nakledilir. İkinci bölüm, Hz. Peygamber’in bedenî ve ahlâkî özellikleriyle (sûret ve sîreti) geçmiş ilâhî kitaplardaki vasıflarına ilişkin bilgileri ihtiva eder. Üçüncü bölüm Hz. Peygamber’in doğumundan nübüvvetle görevlendirilmesine kadar geçen hayatı boyunca zuhur eden nübüvvet alâmetlerine ayrılmıştır. Dördüncü bölümde Hz. Muhammed’in nübüvvetle görevlendirilmesi, vahyin başlaması, Müslümanlığı ilk kabul edenler, müşriklerin müslümanlara yaptığı eziyetler, Habeşistan’a hicret, mi‘rac olayı, Akabe biatları, Mescid-i Nebevî’nin inşası, kıblenin Kâbe yönüne çevrilmesi ve bu hadiselerde ortaya çıkan mûcizeler nakledilir. Beşinci bölüm Hz. Peygamber’in gazve ve seriyyelerde müşahede edilen mûcizelerini, altıncı bölüm ilk beş bölümde belirtilenlerin dışında kalan birçok mûcizesini kapsar. Yedinci bölümde Hz. Peygamber’in yaptığı duaların kabul edilmesi, sekizinci bölümde bazı yahudi âlimlerinin, Hz. Peygamber’e sordukları sorulara aldıkları tatmin edici cevaplardan sonra müslüman olmaları, dokuzuncu bölümde Hz. Peygamber’in gayba dair verdiği haberlerin gerçekleşmesi ve bunların nübüvvetine delil oluşu üzerinde durulur. Onuncu bölümde Hz. Muhammed’in peygamber olacağına dair rüyalar, vahyin gelişinin Hz. Peygamber üzerinde müşahede edilen etkileri ve bunların nübüvvetine delil oluşu anlatılır. On birinci bölümde Hz. Peygamber’in hastalanması ve vefatı sırasında meydana gelen hârikulâde olaylar nakledilir.
Beyhakī’nin Delâǿilü’n-nübüvve’si, muhteva ve plan bakımından büyük çapta Ebû Nuaym el-İsfahânî’nin aynı adı taşıyan eserine benzer. Kitapta hadisler tahrîc edilerek daha çok sahih hadislere yer verilmiş, nübüvvetin delili mahiyetindeki hârikulâde olayları ihtiva eden rivayetlerin zayıf veya mevzû olanlarına işaret edilmiş, ayrıca günümüze kadar ulaşmayan bazı kaynaklarda mevcut bilgiler nakledilmiştir. Kaynakları arasında Kütüb-i Sitte’den başka Hâkim’in el-Müstedrek’i, Vâkıdî’nin Megāzî’si, Sîretü İbn İshâk, ve İbn Mende’nin Delâǿilü’n-nübüvve’si yer alır. Kelâmî konularda Ebû Süleyman el-Hattâbî, Ebû Abdullah el-Halîmî ve Ebû Mansûr el-Eyyûbî’den de nakiller yapılmıştır. Eserde bazı rivayetlerin tekrarlandığı görülür. Veciz bir kitap olan Kur’ân-ı Kerîm’den istifade edilerek ciltler dolusu eserlerin meydana getirilişini önemli bir i‘câz noktası olarak kaydeden Delâǿilü’n-nübüvve, âlimlerin takdir ederek başvurduğu önemli bir kaynak olmuştur. Özellikle İbn Kesîr’in el-Bidâye’si ile Süyûtî’nin el-Hasâǿisü’l-kübrâ’sında ondan bolca nakiller yapılması bu hususu teyit edici mahiyettedir.
İbnü’l-Mülakkın’ın Gāyetü’s-sûl fî hasâǿisi’r-Resûl, İbn Dihye el-Belensî’nin Bugyetü’s-sâǿil Ǿammâ havâhü Kitâbü’d-Delâǿil adıyla ihtisar ettiği ve Muhammed b. Abdurrahman es-Sehâvî’nin hakkında el-Kavlü’l-murtekā fî hatmi Delâǿili’n-nübüvve adlı bir çalışma yaptığı Delâǿilü’n-nübüvve, önce Abdurrahman Muhammed Osman’ın tahkikiyle iki cilt halinde (Kahire 1389/1969), daha sonra Abdülmu‘tî Kal‘acî’nin tahkikiyle yedi cilt olarak (Beyrut 1405/1985) yayımlanmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Beyhakī, Delâǿilü’n-nübüvve (nşr. Abdülmu‘tî Kal‘acî), Beyrut 1405/1985; İbn Asâkir, Tebyînü kezibi’l-müfterî, s. 233-236; Keşfü’z-zunûn, I, 760; Îzâhu’l-meknûn, II, 253, 691; Brockelmann, GAL Suppl., I, 619; Yûsuf en-Nebhânî, Hüccetullāh Ǿale’l-Ǿâlemîn, Beyrut 1317, s. 4; Ramazan Şeşen v.dğr., Fihrisü mahtûtâti Mektebeti Köprülü, İstanbul 1406/1986, I, 153-155.
Yusuf Şevki Yavuz