DERENBOURG, Hartwig
(ö. 1844-1908)
Fransız şarkiyatçısı.
Paris’te doğdu; yahudi asıllı şarkiyatçı Joseph Naphtali Derenbourg’un oğludur. Üniversiteyi bitirdikten sonra (1863) yüksek lisans için gittiği Göttingen’de H. Ewald, E. Bertheau, F. Wüstenfeld ve T. Benfey gibi ünlü şarkiyatçılardan ders aldı; ardından Leipzig’e giderek felsefe doktorası yaptı. Çocukluğunda İbrânîce, orta öğrenimi sırasında Grekçe ve Latince öğrenmiş olan Derenbourg üniversitede Arapça ve diğer Sâmî dillere yöneldi; L. Krehl ve H. L. Fleischer ile birlikte İbrânî, Arap, Habeş ve Fenike yazmaları, İsrail tarihi ve Eski Ahid kritiği üzerine çalışmalar yaptı. Paris’e döndükten sonra Bibliothèque Impériale’in kataloglama servisinde görev aldı ve yaklaşık üç yılını buradaki yazma eserler üzerinde çalışmakla geçirdi (1867-1870). 1870’te bir yayınevi sahibinin kızıyla evlenmesi üzerine kütüphanecilikten ayrılarak kayınpederine ait yayınevinin Paris bürosunda yönetici oldu. Beş yıl kadar sonra yayıncılıktan da vazgeçip Ecole Pratique des Langues Orientales’de Arapça ve Ecole Rabbinique’te Doğu dilleri okutmaya başladı; bu arada Société Asiatique’e üye oldu. 1880’de Kültür Bakanlığı’nca Escurial, Madrid ve Granada kütüphanelerindeki yazmalar üzerinde araştırma yapmakla, arkasından da Corpus inscriptionum semiticarum’un Himyerî ve Sebaî kitâbeleriyle ilgili dördüncü bölümünün hazırlanmasında babasına yardımcı olmakla görevlendirildi (1881). 1885’te Ecole Pratique des Hautes Etudes’ün Arapça ve İslâmoloji kürsülerine tayin edildi. Yaptığı çalışmalarla Légion d’Honneur ödülüne lâyık görüldü (1897); 1900 yılında da Académie des Inscriptions et Belles-Lettres’in üyeliğine seçildi. 12 Nisan 1908’de Saint-Cloud’da öldü.
Eserleri. 1. Les manuscrits arabes de l’Escurial (I, Paris 1884; II, 1903; III, 1928). Escurial Kütüphanesi’ndeki Arapça yazmaların katalogu olup III. cildi E. Lévi-Provençal tarafından yayımlanmıştır. 2. Le Livre de Sibawaïhi / Kitâbü Sîbeveyhi (Paris 1881-1882). Sîbeveyhi’nin Arapça grameriyle ilgili ünlü kitabının Kahire, Escurial, Oxford, Paris, Saint-Petersbourg ve Viyana kütüphanelerindeki yazmalarına dayanılarak hazırlanmış iki ciltlik tahkikli neşridir; ayrıca esere Fransızca tercümesiyle birlikte bir giriş ve çeşitli açıklamalar ilâve edilmiştir. 3. Chrestomathie élémentaire de l’arabe littéral (Paris 1885, 1892). Arap edebiyatı klasiklerinden yapılmış seçmelerden oluşan bu eseri M. Jean Spiro ile birlikte hazırlamıştır. 4. Oumara du Yémen; sa vie et son oeuvre (I-II, Paris 1897-1908). Ünlü Arap şair ve edibi Umâre el-Yemenî’nin hayat hikâyesini ve eserlerini ihtiva eden bir çalışmadır. 5. Ousâma Ibn Mounkidh. Un émir syrien au premier siècle des Croisades (1095-1188). İbn Münkız’ın el-İǾtibâr adlı eserinin tahkikli neşridir (Paris 1884-1886). Eseri Souvenirs historiques et récits de chasse adıyla Fransızca’ya tercüme etmiştir (Paris 1895). 6. Vie d’Ousama (Paris 1889-1893). Müellifin, İbn Münkız’ın hayatı ve eserleriyle ilgili çeşitli kaynaklardan topladığı bilgilerden derlediği bir eserdir. 7. Notes critiques sur les manuscrits arabes de la Bibliothèque Nationale de Madrid (Paris 1904). Madrid Millî Kütüphanesi’ndeki Arapça yazmalar üzerine yapılmış bir incelemedir.
Bunlardan başka babası ile birlikte yaptığı çeşitli ortak çalışmaları, yirmiye yakın ilmî dergide 150’yi aşkın makalesi yayımlanmıştır (bütün eserleri için
bk. Schwab, Mélanges Hartwig Derenbourg, s. 444-462).
BİBLİYOGRAFYA:
Ebü’l-Kāsım Sehâb, Ferheng-i Hâver Şinâsân, Tahran 1317, s. 120; G. Maspero, “Hartwig Derenbourg”, Mélanges Hartwig Derenbourg (nşr. E. Leroux), Paris 1909, s. 1-13; M. Schwab, “Bibliographie des OEuvres de M. Hartwig Derenbourg”, a.e., s. 443-466; Serkîs, MuǾcem, I, 257, 899-900; Brockelmann, GAL, I, 5, 100, 130, 390-391, 407; II, 208; Suppl., I, 7, 9, 45, 454, 552-553, 559, 570; II, 236; M. A. Palau, Catalogo de Autores de la Biblioteca (Seccion Europea), Tetuan 1953, s. 38; J. Fück, Die arabischen studien in Europa, Leipzig 1955, s. 250; A. S. Fulton – M. Lings, Second Supplementary Catalogue of Arabic Printed Books in the British Museum, London 1959, s. 246, 736; Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriķūn, Kahire 1980, I, 203-204; Bedevî, MevsûǾatü’l-müsteşriķīn, s. 161-162; W. H. Behn, Index Islamicus 1665-1905, Millersville 1989, s. 21, 25, 32, 39, 45, 50, 93, 164, 181, 225, 227, 230, 423, 464, 466, 699, 705, 724; EAm., VIII, 712; TA, XIII, 98; EJd., V, 1553.
Cengiz Kallek