DERENBOURG, Joseph Naphtali

(ö. 1811-1895)

Fransız şarkiyatçısı.

Almanya’nın Mainz (Mayence) şehrinde doğdu; yahudi asıllı oyun yazarı Zevi Hirsch Derenbourg’un oğludur. Giessen ve Bonn üniversitelerinde okuduktan sonra Hollanda’ya giderek Amsterdam’da üç yıl kadar özel öğretmenlik yaptı; daha sonra Paris’e yerleşti (1838). Burada bir yandan şarkiyat araştırmalarını sürdürürken bir yandan da A. Geiger’in etkisi altında kalarak Yahudilik’le ilgili çalışmalarına devam etti. Bu arada Fransız vatandaşlığına geçti (1843). Önce Lycée Henri IV’da Almanca öğretmenliği, arkasından Imprimerie Nationale’de musahhihlik yaptı ve ayrıca Bibliothèque Nationale’deki İbrânîce yazmaların katologunu hazırladı. 1857’de yahudi çocukları için bir lise kurarak 1864 yılına kadar yöneticiliğini üstlendi. 1869’da Légion d’Honneur nişanı ile onurlandırılan Derenbourg, arkasından Académie des Inscriptions et Belles-Lettres’e üye seçildi ve daha sonra da Sorbonne’a bağlı Ecole Pratique des Hautes Etudes’de kendisi için kurulan Ortaçağ İbrânîcesi ve Literatürü Kürsüsü’nün başına getirildi (1877). Bu arada Alliance Israélite Universelle’in merkez komitesinde de görev aldı ve bir müddet bu komitenin başkan yardımcılığını yürüttü; ayrıca Paris Consistoire (Mûsevî din işleri yüksek kurulu) üyeliğinde de bulundu (1869-1872). Almanya’nın ünlü kaplıca şehri Ems’te öldü.

Eserleri. Derenbourg’un Sâmî dilleriyle bu dillerde yazılmış kitâbeler ve Yahudilik üzerine kaleme aldığı eserlerin başlıcaları şunlardır: 1. Les séances de Hariri / Maķāmâtü’l-Ĥarîrî (I-II, Paris 1847-1853). Harîrî’nin Maķāmâtü’l-Ĥarîrî veya el-Maķāmâtü’l-Ĥarîriyye adlı edebiyata dair eserinin De Sacy tarafından yapılan neşri üzerine M. Reinaud ile birlikte hazırladığı tashihli ve açıklamalı bir çalışmadır. 2. Les fables de Loqman le Sage / Emŝâlü Luķmâni’l-ĥakîm (Berlin-London 1850). Yine De Sacy’nin yaptığı, Hz. Lokman ile ilgili çeşitli meselleri içeren müellifi belirsiz bir esere ait edisyonun, diğer yazmalarla karşılaştırmalı olarak hazırlanmış tahkikli ve bazı tarihî bilgiler ilâveli neşridir (M. Reinaud ile birlikte). 3. Essai sur l’histoire et la géographie de la Palestine d’après les Thalmuds et les autres sources rabbiniques (1867). Filistin tarih ve coğrafyası ile ilgili olarak her iki Talmud’a ve diğer dinî kaynaklara dayanılarak hazırlanmış bir araştırmadır; özellikle Hz. Îsâ dönemi yahudi hayatına ışık tutması açısından önem taşır. 4. Opuscules et traités d’Abou’l-Walid İbn Djanah de Cordoue / Kütüb ve Resâǿil li-Ebi’l-Velîd Mervân b. Cenâĥ el-Ķurŧubî (Paris 1880). Oğlu Hartwig ile birlikte hazırladığı bu eser, Ebü’l-Velîd Mervân b. Cenâh el-Kurtubî’nin dört eserinin metni ve Fransızca tercümesini ihtiva eden bir derlemedir. 5. Deux versions hebraıëques du Livre de Kalilah et Dimnah (Paris 1881). Kelîle ve Dimne’nin iki ayrı İbrânîce tercümesini ihtiva eden bir eserdir. 6. Oeuvres complètes de R. Saadia b. Joseph al-Fayyoumi (I-V, Paris 1893-1899). Saîd b. Yûsuf el-Feyyûmî’nin bazı Arapça eserlerinin oğlu Hartwig ile birlikte yapılmış neşridir; en önemli eseri olmakla birlikte tamamlanmamıştır.

Derenbourg bunlardan başka, İbn Cenâh’ın İbrânîce gramerine dair Kitâbü’l-LümaǾ adlı Arapça eserini (1886), Mişna’nın altıncı bölümü “Tohorot” üzerine Mûsâ b. Meymûn’un yaptığı şerhin Arapça metniyle İbrânîce tercümesini (1887-1889) ve oğluyla birlikte Abydos harabelerindeki I. Seti Tapınağı’nda bulunan Fenikece kitâbelerin tercümelerini (1885) yayımlamış, yine oğlu Hartwig’in yardımıyla Corpus inscriptionum semiticarum’un Himyerî ve Sebaî kitâbeleriyle ilgili olan dördüncü kısmını hazırlamıştır (1889-1892). Derenbourg’un ayrıca Journal Asiatique’te çıkmış bazı makaleleri de bulunmaktadır.

BİBLİYOGRAFYA:

Ebü’l-Kāsım Sehâb, Ferheng-i Hâver Şinâsân, Tahran 1317, s. 120; G. Pfannmüller, Handbuch der Islam Literatur, Berlin 1923, s. 275, 282; Serkîs, MuǾcem, I, 65, 749, 900; II, 1594; Brockelmann, GAL, I, 326; Suppl., II, 65; Ziriklî, el-AǾlâm, II, 145; J. Fück, Die arabischen Studien in Europa, Leipzig 1955, s. 249-250; Necîb, el-Akīkī, el-Müsteşriķūn, Kahire 1980, I, 185-186; Bedevî, MevsûǾatü’l-müsteşriķīn, s. 160-161; W. H. Behn, Index Islamicus 1665-1905, Millersville 1989, s. 699; EAm., VIII, 712; TA, XIII, 98; EJd., V, 1553.

Cengiz Kallek