DEVS (Benî Devs)
(بنو دوس)
Kahtânîler’e mensup bir Arap kabilesi.
Kuzey Yemen’de Tihâme bölgesinde yaşayan ve Devs b. Udsân soyundan gelen kabile, Câhiliye devrinde diğer birçok Arap kabilesi gibi putperestti ve Mekke ile Yemen arasındaki Tebâle’de bulunan Zülhalesa ile Amr b. Humeme ed-Devsî’nin putu diye meşhur Zülkeffeyn adlı putlara tapıyordu.
Kureyşli müşriklerin Hz. Peygamber’in İslâm dinini açıktan yaymasına, Kâbe’yi tavaf maksadıyla dışarıdan gelen birçok kimsenin kendisiyle görüşmesine engel olmaya çalıştıkları dönemde, Devs kabilesinin ileri gelenlerinden şair Tufeyl b. Amr ed-Devsî Kâbe’yi ziyaret için geldiği sırada bazı engellemelere rağmen Hz. Peygamber ile görüştü. Resûl-i Ekrem ona İslâmiyet’i tebliğ edip Kur’ân-ı Kerîm’den âyetler okudu. Bunun üzerine Tufeyl müslüman oldu.
İslâmiyet’i kabul ettikten sonra memleketine dönen Tufeyl Devsliler’i İslâm’a davet etti. Onun davetiyle babası, karısı ve bazı rivayetlere göre Ebû Hüreyre (Zürkanî, IV, 46) müslüman oldular, fakat diğer Devsliler davetine ilgi göstermediler. Bunun üzerine Tufeyl, kabilesinin tutumunu Hz. Peygamber’e bildirmek ve kendilerine beddua etmesini istemek üzere tekrar Mekke’ye gitti. Onu dinleyen Resûl-i Ekrem Devsliler’in hidayete ermesi için dua ve niyazda bulundu, Tufeyl’e de onları İslâmiyet’e yeniden çağırmasını ve kendilerine yumuşak davranmasını tavsiye etti. Sonunda Tufeyl’in gayretleriyle Devsliler arasında Müslümanlık hızla yayıldı; Tufeyl de 7 (628) yılında yetmiş seksen müslüman aile ile birlikte Hz. Peygamber’i ziyaret etmek üzere Medine’ye gitti. Bu sırada Resûl-i Ekrem’in Hayber’de olduğunu öğrenince aralarında Ebû Hüreyre, Abdullah b. Uzeyhir, Muaykıb b. Ebû Fâtıma ve Tufeyl b. Amr’ın da bulunduğu bir heyetle Hayber’e hareket etti. Hz. Peygamber onları büyük bir memnuniyetle karşıladı; kendilerini doğru ve emin insanlar olarak nitelendirip iltifat etti. Ayrıca fiilen savaşa katılmamalarına rağmen ashabın rızâsını aldıktan sonra onlara da Hayber ganimetinden pay ayırdı.
Hz. Peygamber dönüşte Devsliler’i Medine’de Harretüddeccâc’a yerleştirdi. Kaynaklarda bunların hepsinin mi, yoksa bir kısmının mı Medine’ye yerleştiğine dair bilgi bulunmamaktadır. Mekke’nin fethinden (8/630) sonra Hz. Peygamber’in emri üzerine Devsliler’den oluşan 400 kişilik bir kuvvet Zülkeffeyn adlı putu yıktı. Devsliler daha sonra Tâif Seferi’ne katıldılar ve ülkelerinden getirdikleri mancınıklarla Tâif Muhasarası’na katkıda bulundular.
Devs kabilesinin tamamı 7 veya 8. yılda müslüman oldu. Bunun üzerine kabile reisi Sa‘d b. Ebû Zübâb Medine’ye gitti, müslüman olduklarını haber verip Hz. Peygamber’e biat etti. Hz. Peygamber de Sa‘d’ı kabilesine âmil olarak gönderdi.
Hz. Peygamber’in vefatından sonra Devs kabilesinin irtidad ettiğine dair herhangi bir rivayet bulunmamaktadır. Sevâd b. Karib’in kabilesini irtidad etmekten alıkoyduğu ve Devsliler’in ridde* savaşlarında İslâm ordusunda yer aldıkları zikredilir.
Devs kabilesinden Ümmü Şerîk Guzeyye bint Câbir, Mekke’de müslüman olmuş ve kadınlar arasında İslâmiyet’in yayılmasına hizmet etmiş bir sahâbî hanım olarak çok meşhurdur.
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’l-Kelbî, Kitâbü’l-Esnâm: Putlar Kitabı (trc. ve nşr. Beyza Düşüngen), Ankara 1969, s. 40-41; İbn Hişâm, es-Sîre, I, 382-385; İbn Sa‘d, et-Tabakat, I, 353; II, 108, 157-158; IV, 116-117, 237-240, 248-249, 325-328; VIII, 154-157; Hemdânî, Sıfâtü Cezîreti’l-Arab (nşr. Muhammed b. Ali el-Ekvâ), Riyad 1397/1977, s. 119, 150, 181, 197, 262-263, 279, 374; İbn Abdülber, el-İstî‘âb (nşr. Ali Muhammed el-Bicâvî), Kahire 1969, II, 758-759; Sem‘ânî, el-Ensâb, V, 361-363; Kalkaşendî, Nihâyetü’l-ereb, Beyrut 1405/1984, s. 253; Nüveyrî, Nihâyetü’l-ereb, XVIII, 13-15; Zürkanî, Şerhu’l-Mevâhibi’l-ledünniyye, Kahire 1278, IV, 46-47; Cevâd Ali, el-Mufassal, IV, 442, 445; VI, 270-271, 274-275; IX, 852; Mustafa Fayda, İslâmiyet’in Güney Arabistan’a Yayılışı, Ankara 1982, s. 76-83; Kehhâle, MuǾcemü kabâili’l-Arab, Beyrut 1402/1982, I, 394; Köksal, İslâm Tarihi (Medine), VII, 235-239; G. Strenziok, “Azd”, EI² (İng.), I, 811.
Mustafa Fayda