DÎNEVERÎ, Nasr b. Ya‘kūb
(نصر بن يعقوب الدينوري)
Ebû Sa‘d (Saîd) Nasr b. Ya‘kūb ed-Dîneverî (ö. 410/1020 [?])
Daha çok et-TaǾbîrü’l-Kādirî adlı eseriyle tanınan müellif, kâtip ve şair.
Hayatına dair yeterli bilgi bulunmamaktadır. Eserleri ve hakkında söylenenler dikkate alındığında kabiliyetli ve çok yönlü bir edip ve sanatkâr olduğu anlaşılır. Büveyhîler’in meşhur veziri İbn Abbâd (ö. 385/995), okuduğu bir eseri ve şiiriyle ilgili olarak Dîneverî’ye yazdığı mektupta ilmî ve edebî şahsiyetinden, karakterinden övgüyle söz etmektedir (bk. Seâlibî, IV, 449-450).
Dîneverî, Sultan Mahmûd-ı Gaznevî devrinde (998-1030) Dîvân-ı İnşâ’da kâtip olarak çalışmış ve bu sırada Abbâsî Halifesi Kādir-Billâh’a gönderilen mektupları o kaleme almıştır. Bir süre Nîşâbur’da malî işlerle ilgili bir görevde bulunan Dîneverî’nin yaklaşık 410 (1020) yılında vefat ettiği tahmin edilmektedir.
Çok şiir yazdığı kaydedilmekle beraber bir divanının bulunup bulunmadığı bilinmemektedir. Ancak büyük bir bölümü İbn Abbâd ile Ebû Muhammed el-Hâzin gibi kişiler hakkında yazdığı kasidelerden ibaret olan şiirleri çeşitli edebî ve tarihî eserlerde yer almaktadır.
Eserleri. et-TaǾbîrü’l-Kādirî (el-Kādirî fi’t-taǾbîr, el-CâmiǾu’l-kebîr fi’t-taǾbîr). Rüya tabiri ve rüya tabircilerine dair olan bu eserini 397’de (1006) tamamlayıp Halife Kādir-Billâh’a sunmuştur. Eser, bu alanda yazılıp günümüze kadar gelebilen en eski kitaplardan biridir. Dîneverî eserinde 600 tabirci hakkında bilgi vermektedir (Beyazıt Devlet Ktp., nr. 3932; Hacı Selim Ağa Ktp., nr. 544; diğer nüshaları için bk. GAL [Ar.], IV, 329-330). Şehâbeddin İbn Arabşah tarafından manzum olarak Türkçe’ye çevrilen (Keşfü’z-zunûn, I, 417) et-TaǾbîrü’l-Kādirî ayrıca Farsça’ya da tercüme edilmiştir (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 1718). Ebû Ali Hüseyin b. Hasan el-Halîlî’nin Müntehabü’l-kelâm Ǿalâ tefsîri’l-ahlâm (Bulak 1284) adlı kitabı, el-Kādirî fi’t-taǾbîr ile İbn Sîrîn’e (ö. 110/728) isnat edilen Kitâbü TaǾbîri’r-rüǿyâ (Kahire 1281; Luknov 1874; Bombay 1879) adlı eserden yapılan seçmeleri ihtiva etmektedir.
Dîneverî’nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri şunlardır: Simârü’l-üns fî teşbîhâti’l-fürs, RavâǿiǾu’t-tevcîhât min (fî) bedâǿiǾi’t-teşbîhât, Hukkatü’l-cevâhir fi’l-mefâhir, Kitâbü’l-EdǾiye (Seâlibî, s. 450; Kütübî, IV, 196).
BİBLİYOGRAFYA:
Seâlibî, Yetîmetü’d-dehr, IV, 449-452; Kütübî, Fevâtü’l-Vefeyât, IV, 196; Keşfü’z-zunûn, I, 417, 523, 914; Brockelmann, GAL (Ar.), IV, 329-330; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 490; Ziriklî, el-AǾlâm, VIII, 352; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, VII, 93-94; Dihhudâ, Lugatnâme, XXVII, 547; T. Fahd, “Dīnawarī”, EI² (İng.), II, 300-301; İbrahim Kafesoğlu, “İbn Arabşah”, İA, V/ 2, s. 699; “İbn Sîrîn”, a.e., V/2, s. 824.
Zülfikar Tüccar