DODURGA
Oğuz boylarından biri.
Kâşgarlı Mahmud (XI. yüzyıl) Oğuz boyları listesinde bu boyu on altıncı sırada Toturka imlâsı ile yazar ve damgasının şeklini verir. Reşîdüddin ise (XIV. yüzyıl) Dodurga boyunu Bozoklar arasında ve Ay Han’ın oğullarından biri olarak gösterir, adını da şimdi telaffuz edilen şekilde kaydeder. Reşîdüddin’e göre dodurga “ülke almak ve yönetmek” demektir. Ülüşü (Oğuz-eli’nin resmî toplantılarında koyunun etinden yiyeceği kısım) “aşığlu” ve onkunu (totem kuşu) kartaldır. Ancak Reşîdüddin’in CâmiǾu’t-tevârîħ’i ile ona dayanan Yazıcıoğlu Ali Efendi’nin (XV. yüzyıl) Selçuknâme’sindeki damgalar Kâşgarlı’dakine benzememektedir.
Destanî eserlerde ve vekāyi‘nâmelerde bu boyun adı geçmez. Fakat Fahreddin Mübârek Şah’ın 1206 yılında Hindistan’da yazdığı eserinde zikredilen Oğuz boyları arasında Dodurga (Toturga) da görülür.
Yer adlarına gelince, XIV. yüzyılın birinci yarısında kaleme alınan Floransalı F. B. Pegolotti’nin eserinde Sivas’ın doğusunda ve ona bir konak mesafede gösterilen Dudriaga’nın Dodurga’yı ifade ettiği anlaşılmaktadır. Çünkü aynı yüzyılın sonlarına doğru Sivas’ta yazılmış olan Bezm ü Rezm’de Zara ile birlikte bir yörenin adı olarak Toturga’ya rastlanır. Tahrir defterlerinde de aynı yer adı Dodurga şeklinde kaydedilmiş olup günümüze kadar gelmiştir. XVI. yüzyıla ait defterlerde yirmi dört kadar Dodurga adı görülür. Bu yirmi dört yer adından yedisi Bolu sancağında bulunmaktadır ve bunlardan biri kaza, diğerleri köydür. Yine Dodurga boyuna ait beş yer adına da Bolu’ya komşu Kastamonu sancağında rastlanmaktadır. Bütün bunlar Dodurga boyuna mensup pek kalabalık bir kümenin bu sancaklarda yerleşmiş olduğunu açıkça ortaya koyar. Geri kalan yer adlarından ikisi Karahisâr-ı Sâhib (Afyon), ikisi Menteşe (Muğla), ikisi de Sivas sancaklarında bulunmaktadır.
Yer adlarından başka yine XVI. yüzyılda Anadolu’nun çeşitli yerlerinde Dodurga adını taşıyan oymaklar da vardır. Bu oymaklar içinde nüfus bakımından en önemlisi Tarsus’un kuzeyinde yaşamakta ve boy beyi Esen’e nisbetle Esenlü adını taşımaktaydı. Esen Bey’in oturduğu yer şimdi bir köy olup Esenli adıyla anılır. Esenlü oymağı Bozca Dodurga ve Ertene (Erdene) Bey Dodurgası adlarıyla iki kola ayrılmıştı. Bozca ile Ertene’nin Esen Bey’in oğulları olduğunda şüphe yoktur. 1519 yılında bu Dodurga oymağı otuz obadan (cemaat) meydana gelmişti. Bu obalardan her biri bir ekinliğe sahipti. Bundan başka adı geçen oymağın Kuzu ve Uzamış adlı iki köyü de vardı.
Diğer kalabalık bir Dodurga topluluğu Ulu Yörük arasında olup Turhal yöresindeki yedi kışlakta oturmaktaydı. Bu Dodurgalar’a Turhal Türkleri de deniliyordu. Kayda değer üçüncü Dodurga topluluğu da Diyarbekir bölgesindeki Boz-ulus’a dahil bulunmaktaydı. Bu kolun II. Selim devrinde (1566-1574) altı küçük obaya ayrılmış olduğu bilinmektedir.
XIX. yüzyılda İran’da Oğuz-eli’nin ensâb*ına dair yazılmış bir eserde Dodurgalar’dan kalabalık bir grubun Türkmen çölünde (Etrek ve Gürgen çayları arası) yaşadığı belirtildikten sonra onların dayanıklı ve hızlı koşan cins atlar yetiştirdikleri yazılmıştır. Burada Göklenler’i teşkil eden iki koldan Dodurgalar’ın kolunun kastedildiği şüphesizdir.
Bugün de Anadolu’da Dodurga adını taşıyan çeşitli yerleşim merkezleri mevcut olup bunlar Çorum iline bağlı Dodurga ilçesiyle Sandıklı (Afyon), Yenimahalle (Ankara), Bolu merkez, Mudurnu (Bolu), Çerkeş (Çankırı), Orta (Çankırı), Fethiye (Muğla), Boyabat (Sinop), Tokat merkez ve Ulus (Bartın) ilçelerine bağlı Dodurga köyleridir.
BİBLİYOGRAFYA:
Dîvânü lugāti’t-Türk Tercümesi, s. 57; Fahreddin Mübârekşah, Târih (nşr. E. Denison Ross), London 1927, s. 47, s. XIV ve fotokopi; Reşîdüddin, CâmiǾu’t-tevârîħ (nşr. Behmen Kerîmî), Tahran 1338 hş., I, 40; Yazıcıoğlu Ali, Selçuknâme, TSMK, Revan, nr. 1390, vr. 25ª-b; F. B. Pegolotti, La Pratica della merkatura (nşr. A. Evans), Cambridge-Massachusetts 1936, s. 28; W. Heyd, Histoire du Commerce du Levant au Moyen-âge, Paris 1959, II, 114-115; Mirza Ebü’l-Kāsım Kāimmakam, MecmûǾa, Tebriz 1275, s. 144; Faruk Sümer, Oğuzlar: Türkmenler, İstanbul 1980, s. 256-258, 432, 461.
Faruk Sümer