DOĞAN, Abdülhakim Hikmet
(1881-1955)
Makedonyalı eğitimci, yazar.
Üsküp’ün güneybatısındaki Gostivar’da doğdu. Kültürlü bir ailenin çocuğu olup memleketinde Hakim Efendi diye tanınmıştır. Ortaokulu Gostivar’da, liseyi İstanbul’da bitirdikten sonra Eczacılık Fakültesi’ne girdi. Ancak maddî imkânsızlıklar yüzünden üniversiteyi yarıda bıraktı ve Gostivar’a öğretmen olarak
tayin edildi. Bu mesleğe karşı büyük sevgisi olan Abdülhakim Doğan bütün ömrünü öğretmenlikle ve özellikle ders kitapları hazırlamakla geçirdi. Bir ara (1922-1926) Gostivar milletvekilliği de yaptı. Yazdığı okul kitaplarının çoğunu bu yıllarda yayımladı. Doğan, çağdaş pedagojik yöntemlere dayanarak eski okullardaki metotsuzluğu ortadan kaldırmaya çalışmış, modern bir eğitime geçilebilmesi için gereken imkânları araştırmıştır.
XIX. yüzyıldan itibaren Balkanlar ve özellikle Makedonya’nın Rum, Bulgar, Sırp, Arnavut ve Türkler’in çok yoğun kültür ve siyasî çatışma alanı haline gelmesi, ayrıca Avusturya-Macaristan Krallığı’nın bu yöredeki nüfuzunu devam ettirmeye çalışması, bütün bu güçler arasındaki mücadelenin en çok eğitim kurumlarında etkisini göstermesi karşısında eğitim konusuna özel bir önem verilmesi gerektiğini düşünen Abdülhakim Doğan, okul müfredatlarının ve öğretim metotlarının yenilenmesi, buna uygun ders kitapları hazırlanması için çalışmalar yaptı. Doğan, eğitimin ıslahı ve yeni öğretim metotları üzerine öğretmenlerle tartışmalı toplantılar düzenliyor ve bu konudaki görüşlerini sadece devlet okullarında değil yaşadığı dönemde çok büyük bir önem taşıyan dinî okullarda da uygulamaya çalışıyordu. Bu faaliyetleriyle Balkanlar’da yeni öğretim yöntemlerinin uygulandığı okulların ilk kurucuları arasında yer almıştır. Yeni yöntemleri ve bunlara uygun ders araç gereçlerini tavsiye etmesi yüzünden bazı mutaassıp çevrelerin saldırılarına uğrayan Doğan, bu konudaki görüşlerinin doğruluğunu âyet ve hadislere dayanarak ispatlamaya çalışmış, resim ve şekillerin görüntü vasıtası olarak kitaplarda kullanılmasının öğretim açısından çok önemli olduğunu vurgulayarak kendisinin hazırladığı Türkçe Dersleri I adlı kitapta resim ve şekil kullanmıştır. Bu hususun din açısından hiçbir sakıncası bulunmadığını ispatlamak amacıyla, o dönemde Türk-İslâm dünyasının en çok okunan mecmuası durumundaki Sırât-ı Müstakîm’de yayımlanan bazı yazıları da delil olarak göstermiştir.
Abdülhakim Doğan, okumayı ve yazmayı kolaylaştırmak ve halkın bilgisini arttırmak amacıyla Arap harflerinin ıslahı meselesi üzerinde uzun süre çalışmış, yeni arayışlara girmiş ve çalışmalarının sonucunu 1916’da Osmanlı Harbiye Nezâreti’ne sunmuşsa da askere alınması dolayısıyla işi takip edememiştir. Askerlikten döndükten sonra bu konu üzerinde çalışmaya devam ederek yayımladığı Türkçe İçin Arap Harfleri mi İyi Latin Harfleri mi? adlı risâlesinde görüşlerini açıklamıştır. Ona göre Türkçe’nin imlâsına uygun olarak yapılacak bazı değişikliklerle Osmanlı alfabesi Türk dili için tercih edilmelidir. Abdülhakim Doğan Türkçe eğitimin yasaklandığı dönemde de çalışmalarını sürdürmüş (1912-1951), Yugoslavya’daki müslüman çocukları için din dersleri niteliğinde okul kitapları yazmış, hazırlamış olduğu Türkçe elifbâlar yanında bir de Arnavutça elifbâ yayımlamıştır. II. Dünya Savaşı’ndan sonra Yugoslavya’da ilk Arnavutça Latin harfli alfabeyi de o hazırlamıştır. Abdülhakim Doğan 22 Şubat 1955’te Gostivar’da vefat etti ve oradaki kabristana defnedildi.
Eserleri. Çeşitli kaynaklarda Abdülhakim Doğan tarafından kaleme alınıp yayımlandığı belirtilen irili ufaklı eserlerin sayısı on beşi geçmektedir. Ancak bunların basıldığı yer ve tarihler hakkında pek az bilgi bulunabilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm Derslerine Başlangıç (1923); Müslümanlık I; Pedagojik Kavâidine Mutâbık Yeni Sistem İlm-i Hal I (1921); Din Dersleri I-III (1923-1924); Sabah Yıldızı Yahut Musavver Osmanlı Elifbâsı; Yeni Elifbâ (nesih harfleriyle); Pedagoji Kavâidine Mutabık Yeni Sistem Elifbâ; Arnavutça Elifbâ (Arap harfleriyle); Türkçe Dersleri (Elifbâ) I-IV (1923-1926); Türkçe İçin Arap Harfleri mi İyi Latin Harfleri mi? (Saraybosna 1925); Tarih Dersleri I (1926).
BİBLİYOGRAFYA:
Hasan Kaleşi, Neki Problemi Izuçavanja Kulturne Istorije Pologa za Vreme Turskog Perioda, Bigorski Nauçno-Kulturni Sobiri, Gostivar 1971; İlhan Tekeli, Toplumsal Dönüşüm ve Eğitim Tarihi Üzerine Konuşmalar, Ankara 1980, s. 50; Talat Afçe, “Abdulhakim Hikmet Dogani”, Flaka e Veëllazeërimit, sy. 326, Shkup 1956, s. 4; Hamdi Hasan, “Prosvetnata i Uçebnikarskata Aktivnost na Abdulhakim Hikmet Efendi”, “Makedonya’da İslam Kültürü” Sempozyumu’na Sunulan Tebliğ (Üsküp Îsâ Bey Medresesi, 1990)”; a.mlf., “Abdülhakim Hikmet Efendi’nin Harf Devrimiyle İlgili Görüşleri ve Yeni Alfabesi”, el-Hilâl, sy. 31-32, Üsküp 1991, s. 21; a.mlf., “Doğumu’nun 110. Yıl Dönümü Dolayısıyla Büyük Türk Öğretmeni Abdülhakim Hikmet Doğan”, a.e., sy. 35, Üsküp 1992, s. 5.
Hamdi Hasan