EBHERÎ, Emînüddin
أمين الدين الأبهري
Ebû Saîd Emînüddîn Abdurrahmân b. Ebû Hafs Ömer es-Sivâsî el-Ebherî (ö. 733/1333)
Matematikçi, astronom, tabip ve fakih.
Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Büyük bir ihtimalle 685 (1286) yılında Sivas’ta doğdu. Ünlü mantık, felsefe ve astronomi bilgini Esîrüddin el-Ebherî’nin torunudur ve muhtemelen bundan dolayı Sivâsî’den çok Ebherî nisbesiyle anılmaktadır. İlk tahsilini Sivas’ta yaptıktan sonra birçok Selçuklu medrese öğrencisi gibi o da Suriye’ye gidip orada okumuş, Dımaşk, Hama ve Halep’te bulunmuştur. Aynı zamanda ünlü bir tarih ve coğrafya bilgini olan Hama Meliki Ebü’l-Fidâ kendisine büyük değer vermiş ve himayesine alarak maaş bağlatmıştı. Ebherî’nin, melikin ölümü ve kendisinin de Hamalılar tarafından dine karşı lâubaliliğinden ötürü zındıklıkla suçlanması üzerine Halep’e gittiği ve orada bir yandan talebe okuturken bir yandan da tabip olarak görevlendirildiği bîmâristanda hastaları tedavi ettiği, ayrıca Şâfiî fıkhında otorite sayıldığı için dârüladlde davalara baktığı bilinmektedir; Dımaşk’ta bulunduğu dönem hakkında ise herhangi bir bilgi yoktur. Halep’e geldiğinin ertesi yılı kırk sekiz yaşında iken vefat etti.
Daha ziyade tıp, aritmetik, geometri ve astronomi alanlarında üne kavuşmuş olan Ebherî’nin astronomik gözlem aletlerinin yapımında da usta olduğu anlaşılmaktadır. İbn Hacer’in kaydettiğine göre devrin önde gelen âlimlerinden Adudüddin el-Îcî ile çeşitli konularda tartışmaları olmuştur.
Eserleri. 1. Fusûl kâfiye fî hisâbi’t-taht ve’l-mîl. Matematik alanındaki bu eser on fasıl halinde tertip edilmiştir. 2. LevâmiǾu’l-vesâǿil fî metâliǾi’r-resâǿil. Astronomideki gözlem aletlerini konu alan eser bir mukaddime, dört makale ve bir hâtimeden oluşmaktadır (bu iki eserin yazma nüshaları için bk. Brockelmann, I, 625; II, 273).
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’l-Verdî, Tetimmetü’l-Muhtasar fî ahbâri’l-beşer (nşr. Ahmed Rif‘at el-Bedrâvî), Beyrut 1389/1970, II, 430; İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, II, 323, 339-340; Kütübî, Fevâtü’l-Vefeyât, I, 184; IV, 25; İbn Habîb el-Halebî, Tezkiretü’n-nebîh fî eyyâmi’l-Mansûr ve benîh (nşr. Muhammed M. Emîn – Saîd Abdülfettâh Âşûr), Kahire 1976-86, II, 242-243; Pertsch, Gotha, III, 64-65; Ahlwardt, Verzeichnisse, V, 333; Brockelmann, GAL, I, 625; II, 273; Suter, Die Mathematiker, s. 153; Cevat İzgi, “Anadolu Beylikleri Devrinde Yetişen Bir Matematik, Astronomi ve Tıp Bilgini Sivaslı Ömeroğlu Abdurrahman (685-733/1286-1333)”, Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri’ne (20-21 Mayıs 1991 Konya) sunulan basılmamış tebliğ; D. Pingree, “Abharī Amīn-al-Dīn”, EIr., I, 216.
Cevat İzgi