EBÜ’l-FEREC eş-ŞÎRÂZÎ

أبو الفرج الشيرازي

Ebü’l-Ferec Abdülvâhid b. Muhammed b. Alî eş-Şîrâzî el-Makdisî ed-Dımaşkī (ö. 486/1094)

Hanbelî fıkıh âlimi.

Aslen Şîrazlı olup Harran’da doğdu. İdareci ve ilim ehli bir sülâleye mensuptur; soyu meşhur sahâbî Sa‘d b. Ubâde’ye ulaşmaktadır. Kaynaklarda Sa‘dî, Ubâdî, Hazrecî gibi nisbelerle anılması da bundan dolayı olmalıdır. Bağdat’ta Kādî Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ’nın derslerine uzun yıllar devam edip ondan fıkıh okudu ve hocasının kitaplarını istinsah etti. Daha sonra Suriye’ye giderek bir süre Beytülmakdis’te ikamet etti. Ardından da Dımaşk’a yerleşti. Orada Ebû Hasan İbnü’s-Simsâr, Abdürrezzâk b. Fazl el-Kelâî ve Ebû Osman es-Sâbûnî’den hadis dinledi; vaazlar verdi ve aralarında Şerefü’l-İslâm lakabıyla tanınan oğlu Abdülvehhâb’ın da bulunduğu birçok talebe yetiştirdi. Hükümdarların meclislerinde Eş‘arîler’le fikrî tartışmalarda bulundu. Şam ve çevresinde Hanbelî mezhebini yaydı. 28 Zilhicce 486 (19 Ocak 1094) tarihinde Dımaşk’ta vefat etti ve Bâbüssagīr Kabristanı’na defnedildi. Kabri meşhur bir ziyaretgâh olup yanı başında İbn Receb el-Hanbelî’nin (ö. 795/1393) mezarı bulunmaktadır.

Suriye Selçuklu Sultanı Tutuş’un çok saygı gösterdiği Ebü’l-Ferec eş-Şîrâzî sünnete son derece bağlı, âbid, zâhid ve keramet ehli bir kişiydi. Bazı fıkhî konularda kendine has görüşleri vardır (bk. İbn Receb, I, 72-73). Aynı zamanda güçlü bir hatip olan Ebü’l-Ferec’in kendisinden sonra birçok âlimin yetiştiği nesli bu muhitte “İbnü’l-Hanbelî sülâlesi” diye tanınmıştır.

Kaynaklarda adları geçen eserleri şunlardır: Hanbelî fıkhına dair el-Îzâh, el-Mübhic, el-Müntehab; akaid ve kelâma dair et-Tebsıra fî usûli’d-dîn; tefsire dair Kitâbü’l-Cevâhir (otuz cilt).


BİBLİYOGRAFYA:

İbn Ebû Ya‘lâ, Tabakātü’l-Hanâbile, Beyrut, ts., II, 248-249; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XIX, 51-53; a.mlf., Tezkiretü’l-huffâz, III, 1199; Yâfiî, Mirǿâtü’l-cenân, Beyrut 1984, III, 142; İbn Receb, ez-Zeyl Ǿalâ Tabakāti’l-Hanâbile, Beyrut, ts., I, 68-73; Abdülkādir b. Muhammed en-Nuaymî, ed-Dâris fî târîhi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Kahire 1988, II, 65-66; Uleymî, el-Ünsü’l-celîl bi-târîhi’l-Kuds ve’l-Halîl, Amman 1973, I, 297; a.mlf., el-Menhecü’l-ahmed (nşr. M. Muhyiddin Abdülhamîd – Âdil Nüveyhiz), Beyrut 1403/1983, II, 190-194; Dâvûdî, Tabakātü’l-müfessirîn, I, 360-362; Îzâhu’l-meknûn, I, 155; II, 287, 425; Abdullah b. Ali es-Sübey’î, ed-Dürrü’l-münaddad fî esmâǿi kütübi mezhebi’l-imâm Ahmed (nşr. Câsim ed-Devserî), Beyrut 1410/1990, s. 22; T. Bianquis – S. Atassi-Khattab, “Luttes d’influence à l’interieur du Sunnisme Damascain entre 400 et 550 de l’Hégire”, BEO, XXX (1978), s. 368-369.

Orhan Çeker